Homère Odyssée XXIII Texte grec

1-31 Euryclée éveille Pénélope :

Ulysse est de retour ! Les prétendants sont morts

Γρηῢς δ ᾽ εἰς ὑπερῷ ᾽ ἀνεβήσετο καγχαλόωσα ,
δεσποίνῃ ἐρέουσα φίλον πόσιν ἔνδον ἐόντα ·
γούνατα δ ᾽ ἐρρώσαντο , πόδες δ ᾽ ὑπερικταίνοντο .
Στῆ δ ᾽ ἄρ ᾽ ὑπὲρ κεφαλῆς , καί μιν πρὸς μῦθον ἔειπεν ·

« Ἒγρεο , Πηνελόπεια , φίλον τέκος , ὄφρα ἴδηαι 5
ὀφθαλμοῖσι τεοῖσι τά τ ᾽ ἔλδεαι ἤματα πάντα .
Ἦλθ ᾽ Ὀδυσεὺς καὶ οἶκον ἱκάνεται , ὀψέ περ ἐλθών .
Μνηστῆρας δ ᾽ ἔκτεινεν ἀγήνορας , οἵτε οἱ οἶκον
κήδεσκον καὶ κτήματ ᾽ ἔδον βιόωντό τε παῖδα . »

Τὴν δ ᾽ αὖτε προσέειπε περίφρων Πηνελόπεια · 10

« Μαῖα φίλη , μάργην σε θεοὶ θέσαν , οἵ τε δύνανται
ἄφρονα ποιῆσαι καὶ ἐπίφρονά περ μάλ ᾽ ἐόντα ,
καί τε χαλιφρονέοντα σαοφροσύνης ἐπέβησαν ·
οἵ σέ περ ἔβλαψαν · πρὶν δὲ φρένας αἰσίμη ἦσθα .
Τίπτε με λωβεύεις πολυπενθέα θυμὸν ἔχουσαν , 15
ταῦτα παρὲξ ἐρέουσα , καὶ ἐξ ὕπνου μ ᾽ ἀνεγείρεις
ἡδέος , ὅς μ ᾽ ἐπέδησε φίλα βλέφαρ ᾽ ἀμφικαλύψας ;
Οὐ γάρ πω τοιόνδε κατέδραθον , ἐξ οὗ Ὀδυσσεὺς
ᾤχετ ᾽ ἐποψόμενος Κακοΐλιον οὐκ ὀνομαστήν .
Ἀλλ ᾽ ἄγε νῦν κατάβηθι , καὶ ἂψ ἔρχευ μέγαρόνδε . 20
Εἰ γάρ τίς μ ᾽ ἄλλη γε γυναικῶν , αἵ μοι ἔασι ,
ταῦτ ᾽ ἐλθοῦς ᾽ ἤγγειλε καὶ ἐξ ὕπνου ἀνέγειρεν ,
τῷ κε τάχα στυγερῶς μιν ἐγὼν ἀπέπεμψα νέεσθαι
αὖτις ἔσω μέγαρον · σὲ δὲ τοῦτό γε γῆρας ὀνήσει . »

Τὴν δ ᾽ αὖτε προσέειπε φίλη τροφὸς Εὐρύκλεια · 25

« Οὔτι σε λωβεύω , τέκνον φίλον , ἀλλ ᾽ ἔτυμόν τοι
ἦλθ ᾽ Ὀδυσεὺς καὶ οἶκον ἱκάνεται , ὡς ἀγορεύω ,
ὁ ξεῖνος , τὸν πάντες ἀτίμων ἐν μεγάροισι .
Τηλέμαχος δ ᾽ ἄρα μιν πάλαι ᾔδεεν ἔνδον ἐόντα ,
ἀλλὰ σαοφροσύνῃσι νοήματα πατρὸς ἔκευθεν , 30
ὄφρ ᾽ ἀνδρῶν τίσαιτο βίην ὑπερηνορεόντων . »

32- 84 Incrédulité de Pénélope

Pénélope refuse la vérité, malgré la preuve de la cicatrice

Ὣς ἔφαθ ᾽· ἡ δ ᾽ ἐχάρη , καὶ ἀπὸ λέκτροιο θοροῦσα
γρηῒ περιπλέχθη , βλεφάρων δ ᾽ ἀπὸ δάκρυον ἧκεν ·
καί μιν φωνήσασα ἔπεα πτερόεντα προσηύδα ·

« Εἰ δ ᾽ ἄγε δή μοι , μαῖα φίλη , νημερτὲς ἐνίσπες , 35
εἰ ἐτεὸν δὴ οἶκον ἱκάνεται , ὡς ἀγορεύεις ,
ὅππως δὴ μνηστῆρσιν ἀναιδέσι χεῖρας ἐφῆκεν
μοῦνος ἐών , οἱ δ ᾽ αἰὲν ἀολλέες ἔνδον ἔμιμνον . »

Τὴν δ ᾽ αὖτε προσέειπε φίλη τροφὸς Εὐρυκλέεια·

« Οὐκ ἴδον , οὐ πυθόμην , ἀλλὰ στόνον οἶον ἄκουσα 40
κτεινομένων · ἡμεῖς δὲ μυχῷ θαλάμων εὐπήκτων
ἥμεθ ᾽ ἀτυζόμεναι , σανίδες δ ᾽ ἔχον εὖ ἀραρυῖαι ,
πρίν γ ᾽ ὅτε δή με σὸς υἱὸς ἀπὸ μεγάροιο κάλεσσεν
Τηλέμαχος · τὸν γάρ ῥα πατὴρ προέηκε καλέσσαι .
Εὗρον ἔπειτ ᾽ Ὀδυσῆα μετὰ κταμένοισι νέκυσσιν 45
ἑσταόθ ᾽· οἱ δέ μιν ἀμφί , κραταίπεδον οὖδας ἔχοντες ,
κείατ ᾽ ἐπ ᾽ ἀλλήλοισι · ἰδοῦσά κε θυμὸν ἰάνθης

[ αἵματι καὶ λύθρῳ πεπαλαγμένων ὥστε λέοντα ].
Νῦν δ ᾽ οἱ μὲν δὴ πάντες ἐπ ᾽ αὐλείῃσι θύρῃσιν
ἀθρόοι · αὐτὰρ ὁ δῶμα θεειοῦται περικαλλές , 50
πῦρ μέγα κηάμενος · σὲ δέ με προέηκε καλέσσαι.
Ἀλλ ᾽ ἕπευ , ὄφρα σφῶϊν ἐϋφροσύνης ἐπιβῆτον
ἀμφοτέρω φίλον ἦτορ · ἐπεὶ κακὰ πολλὰ πέποσθε .
Νῦν δ ᾽ ἤδη τόδε μακρὸν ἐέλδωρ ἐκτετέλεσται ·
ἦλθε μὲν αὐτὸς ζωὸς ἐφέστιος , εὗρε δὲ καὶ σὲ 55
καὶ παῖδ ᾽ ἐν μεγάροισι · κακῶς δ᾽ οἵπερ μιν ἔρεζον
μνηστῆρες , τοὺς πάντας ἐτίσατο ᾧ ἐνὶ οἴκῳ . »

Τὴν δ ᾽ αὖτε προσέειπε περίφρων Πηνελόπεια·

« Μαῖα φίλη , μή πω μέγ ᾽ ἐπεύχεο καγχαλόωσα .
Οἶσθα γὰρ ὥς κ ᾽ ἀσπαστὸς ἐνὶ μεγάροισι φανείη 60
πᾶσι , μάλιστα δ ᾽ ἐμοί τε καὶ υἱέϊ , τὸν τεκόμεσθα ·
ἀλλ ᾽ οὐκ ἔσθ ᾽ ὅδε μῦθος ἐτήτυμος , ὡς ἀγορεύεις ,
ἀλλά τις ἀθανάτων κτεῖνε μνηστῆρας ἀγαυούς ,
ὕβριν ἀγασσάμενος θυμαλγέα καὶ κακὰ ἔργα .
Οὔτινα γὰρ τίεσκον ἐπιχθονίων ἀνθρώπων , 65
οὐ κακὸν οὐδὲ μὲν ἐσθλόν , ὅτις σφέας εἰσαφίκοιτο ·
τῷ δι ᾽ ἀτασθαλίας ἔπαθον κακόν · αὐτὰρ Ὀδυσσεὺς
ὤλεσε τηλοῦ νόστον Ἀχαιΐδος , ὤλετο δ ᾽ αὐτός . »

Τὴν δ ᾽ ἠμείβετ ᾽ ἔπειτα φίλη τροφὸς Εὐρύκλεια ·

« Τέκνον ἐμόν , ποῖόν σε ἔπος φύγεν ἕρκος ὀδόντων , 70
ἣ πόσιν , ἔνδον ἐόντα παρ ᾽ ἐσχάρῃ , οὔποτ ᾽ ἔφησθα
οἴκαδ ᾽ ἐλεύσεσθαι · θυμὸς δέ τοι αἰὲν ἄπιστος .
Ἀλλ ᾽ ἄγε τοι καὶ σῆμα ἀριφραδὲς ἄλλο τι εἴπω ,
οὐλήν , τήν ποτέ μιν σῦς ἤλασε λευκῷ ὀδόντι .
Τὴν ἀπονίζουσα φρασάμην , ἔθελον δὲ σοὶ αὐτῇ 75
εἰπέμεν · ἀλλά με κεῖνος ἑλὼν ἐπὶ μάστακα χερσὶν
οὐκ ἔα εἰπεῖν , πολυϊδρείῃσι νόοιο .
Ἀλλ ᾽ ἕπευ · αὐτὰρ ἐγὼν ἐμέθεν περιδώσομαι αὐτῆς ,
αἴ κέν σ ᾽ ἐξαπάφω , κτεῖναί μ ᾽ οἰκτίστῳ ὀλέθρῳ . »

Τὴν δ᾽ ἠμείβετ ᾽ ἔπειτα περίφρων Πηνελόπεια · 80

« Μαῖα φίλη , χαλεπόν σε θεῶν αἰειγενετάων
δήνεα εἴρυσθαι , μάλα περ πολύϊδριν ἐοῦσαν ·
ἀλλ ᾽ ἔμπης ἴομεν μετὰ παῖδ ᾽ ἐμόν , ὄφρα ἴδωμαι
ἄνδρας μνηστῆρας τεθνειότας , ἠδ ᾽ ὃς ἔπεφνεν . »

85-116 Malgré les reproches de Télémaque, Pénélope refuse de reconnaître Ulysse dans ce mendiant en haillons

« Ὣς φαμένη κατέβαιν ᾽ ὑπερώϊα · πολλὰ δέ οἱ κῆρ 85
ὥρμαιν ᾽, ἢ ἀπάνευθε φίλον πόσιν ἐξερεείνοι ,
ἦ παρστᾶσα κύσειε κάρη καὶ χεῖρε λαβοῦσα .
Ἡ δ ᾽ ἐπεὶ εἰσῆλθεν καὶ ὑπέρβη λάϊνον οὐδόν ,
ἕζετ ᾽ ἔπειτ ᾽ Ὀδυσῆος ἐναντίη , ἐν πυρὸς αὐγῇ ,
τοίχου τοῦ ἑτέρου · ὁ δ ᾽ ἄρα πρὸς κίονα μακρὴν 90
ἧστο κάτω ὁρόων , ποτιδέγμενος εἴ τί μιν εἴποι
ἰφθίμη παράκοιτις , ἐπεὶ ἴδεν ὀφθαλμοῖσιν .
Ἡ δ ᾽ ἄνεω δὴν ἧστο , τάφος δέ οἱ ἦτορ ἵκανεν ·
ὄψει δ ᾽ ἄλλοτε μέν μιν ἐνωπαδίως ἐσίδεσκεν ,
ἄλλοτε δ ᾽ ἀγνώσσασκε κακὰ χροῒ εἵματ ᾽ ἔχοντα . 95
Τηλέμαχος δ ᾽ ἐνένιπε , ἔπος τ ᾽ ἔφατ ᾽ ἔκ τ ᾽ ὀνόμαξε ·

« Μῆτερ ἐμή , δύσμητερ , ἀπηνέα θυμὸν ἔχουσα ,
τίφθ ᾽ οὕτω πατρὸς νοσφίζεαι , οὐδὲ παρ ᾽ αὐτὸν
ἑζομένη μύθοισιν ἀνείρεαι οὐδὲ μεταλλᾷς ;
Οὐ μέν κ ᾽ ἄλλη γ ᾽ ὧδε γυνὴ τετληότι θυμῷ 100
ἀνδρὸς ἀφεσταίη , ὅς οἱ κακὰ πολλὰ μογήσας
ἔλθοι ἐεικοστῷ ἔτεϊ ἐς πατρίδα γαῖαν ·
σοὶ δ ᾽ αἰεὶ κραδίη στερεωτέρη ἐστὶ λίθοιο . »

Τὸν δ᾽ αὖτε προσέειπε περίφρων Πηνελόπεια ·

« Τέκνον ἐμόν , θυμός μοι ἐνὶ στήθεσσι τέθηπεν · 105
οὐδέ τι προσφάσθαι δύναμαι ἔπος οὐδ ᾽ ἐρέεσθαι
οὐδ ᾽ εἰς ὦπα ἰδέσθαι ἐναντίον . Εἰ δ ᾽ ἐτεὸν δὴ
ἔστ ᾽ Ὀδυσεὺς καὶ οἶκον ἱκάνεται , ἦ μάλα νῶϊ
γνωσόμεθ ᾽ ἀλλήλων καὶ λώϊον · ἔστι γὰρ ἡμῖν
σήμαθ ᾽ , ἃ δὴ καὶ νῶϊ κεκρυμμένα ἴδμεν ἀπ ᾽ ἄλλων . » 110

Ὣς φάτο , μείδησεν δὲ πολύτλας δῖος Ὀδυσσεύς ,
aἶψα δὲ Τηλέμαχον ἔπεα πτερόεντα προσηύδα ·

« Τηλέμαχ ᾽ , ἦτοι μητέρ ᾽ ἐνὶ μεγάροισιν ἔασον
πειράζειν ἐμέθεν · τάχα δὲ φράσεται καὶ ἄρειον .
Νῦν δ ᾽ ὅττι ῥυπόω , κακὰ δὲ χροῒ εἵματα εἷμαι , 115
τοὔνεκ ᾽ ἀτιμάζει με καὶ οὔ πω φησὶ τὸν εἶναι .

117-165 Ulysse invente la ruse de la noce pour échapper à la vendetta

Athéna lui rend sa véritable apparence

« Ἡμεῖς δὲ φραζώμεθ ᾽ ὅπως ὄχ ᾽ ἄριστα γένηται .
Καὶ γάρ τίς θ ᾽ ἕνα φῶτα κατακτείνας ἐνὶ δήμῳ ,
ᾧ μὴ πολλοὶ ἔωσιν ἀοσσητῆρες ὀπίσσω ,
φεύγει πηούς τε προλιπὼν καὶ πατρίδα γαῖαν · 120
ἡμεῖς δ ᾽ ἕρμα πόληος ἀπέκταμεν , οἳ μέγ ᾽ ἄριστοι
κούρων εἰν Ἰθάκῃ · τὰ δέ σε φράζεσθαι ἄνωγα . »

Τὸν δ ᾽ αὖ Τηλέμαχος πεπνυμένος ἀντίον ηὔδα ·

« Αὐτὸς ταῦτά γε λεῦσσε , πάτερ φίλε · σὴν γὰρ ἀρίστην
μῆτιν ἐπ ᾽ ἀνθρώπους φάσ ᾽ ἔμμεναι , οὐδέ κέ τίς τοι 125
ἄλλος ἀνὴρ ἐρίσειε καταθνητῶν ἀνθρώπων .
Ἡμεῖς δ ᾽ ἐμμεμαῶτες ἅμ ᾽ ἑψόμεθ ᾽, οὐδέ τί φημι
ἀλκῆς δευήσεσθαι , ὅση δύναμίς γε πάρεστιν . »

Τὸν δ ᾽ ἀπαμειβόμενος προσέφη πολύμητις Ὀδυσσεύς ·

« Τοιγὰρ ἐγὼ ἐρέω , ὥς μοι δοκεῖ εἶναι ἄριστα . 130
Πρῶτα μὲν ἂρ λοέσασθε , καὶ ἀμφιέσασθε χιτῶνας ,
δμῳὰς δ ᾽ ἐν μεγάροισιν ἀνώγετε εἵμαθ ᾽ ἑλέσθαι ·
αὐτὰρ θεῖος ἀοιδὸς , ἔχων φόρμιγγα λίγειαν ,
ἡμῖν ἡγείσθω φιλοπαίγμονος ὀρχηθμοῖο ,
ὥς κέν τις φαίη γάμον ἔμμεναι , ἐκτὸς ἀκούων , 135
ἢ ἀν ᾽ ὁδὸν στείχων , ἢ οἳ περιναιετάουσι ·
μὴ πρόσθεν κλέος εὐρὺ φόνου κατὰ ἄστυ γένηται
ἀνδρῶν μνηστήρων , πρίν γ ᾽ ἡμέας ἐλθέμεν ἔξω
ἀγρὸν ἐς ἡμέτερον πολυδένδρεον · ἔνθα δ ᾽ ἔπειτα
φρασσόμεθ ᾽ ὅττι κε κέρδος Ὀλύμπιος ἐγγυαλίξῃ . » 140

Ὣς ἔφαθ ᾽, οἱ δ᾽ ἄρα τοῦ μάλα μὲν κλύον ἠδὲ πίθοντο .
Πρῶτα μὲν οὖν λοέσαντο καὶ ἀμφιέσαντο χιτῶνας ,
ὅπλισθεν δὲ γυναῖκες · ὁ δ ᾽ εἵλετο θεῖος ἀοιδὸς
φόρμιγγα γλαφυρήν , ἐν δέ σφισιν ἵμερον ὦρσεν
μολπῆς τε γλυκερῆς καὶ ἀμύμονος ὀρχηθμοῖο . 145
Τοῖσιν δὲ μέγα δῶμα περιστεναχίζετο ποσσὶν
ἀνδρῶν παιζόντων καλλιζώνων τε γυναικῶν .
Ὧδε δέ τις εἴπεσκε δόμων ἔκτοσθεν ἀκούων ·

« Ἦ μάλα δή τις ἔγημε πολυμνήστην βασίλειαν ·
σχετλίη , οὐδ ᾽ ἔτλη πόσιος οὗ κουριδίοιο 150
εἴρυσθαι μέγα δῶμα διαμπερές , ἕως ἵκοιτο . »

Ὣς ἄρα τις εἴπεσκε · τὰ δ᾽ οὐκ ἴσαν , ὡς ἐτέτυκτο .
Αὐτὰρ Ὀδυσσῆα μεγαλήτορα ᾧ ἐνὶ οἴκῳ
Εὐρυνόμη ταμίη λοῦσεν καὶ χρῖσεν ἐλαίῳ ,
ἀμφὶ δέ μιν φᾶρος καλὸν βάλεν ἠδὲ χιτῶνα · 155
αὐτὰρ κὰκ κεφαλῆς χεῦεν πολὺ κάλλος Ἀθήνη
[ μείζονά τ ᾽ εἰσιδέειν καὶ πάσσονα · κὰδ δὲ κάρητος
οὔλας ἧκε κόμας , ὑακινθίνῳ ἄνθει ὁμοίας .
Ὡς δ ᾽ ὅτε τις χρυσὸν περιχεύεται ἀργύρῳ ἀνὴρ
ἴδρις , ὃν Ἥφαιστος δέδαεν καὶ Παλλὰς Ἀθήνη 160
τέχνην παντοίην , χαρίεντα δὲ ἔργα τελείει ·
ὣς μὲν τῷ περίχευε χάριν κεφαλῇ τε καὶ ὤμοις ] .
Ἐκ δ ᾽ ἀσαμίνθου βῆ δέμας ἀθανάτοισιν ὁμοῖος ·
ἂψ δ ᾽ αὖτις κατ ᾽ ἄρ ᾽ ἕζετ ᾽ ἐπὶ θρόνου ἔνθεν ἀνέστη ,
ἀντίον ἧς ἀλόχου , καί μιν πρὸς μῦθον ἔειπεν · 165

165- 240 Reproches d’Ulysse et dernière vérification de Pénélope

Le lit nuptial : Ulysse est reconnu

« Δαιμονίη , περί σοίγε γυναικῶν θηλυτεράων
κῆρ ἀτέραμνον ἔθηκαν Ὀλύμπια δώματ ᾽ ἔχοντες ·
οὐ μέν κ ᾽ ἄλλη γ ᾽ ὧδε γυνὴ τετληότι θυμῷ
ἀνδρὸς ἀφεσταίη , ὅς οἱ κακὰ πολλὰ μογήσας
ἔλθοι ἐεικοστῷ ἔτεϊ ἐς πατρίδα γαῖαν . 170
Ἀλλ ᾽ ἄγε μοι , μαῖα , στόρεσον λέχος , ὄφρα καὶ αὐτὸς
λέξομαι · ἦ γὰρ τῇγε σιδήρεος ἐν φρεσὶ θυμός . »

Τὸν δ ᾽ αὖτε προσέειπε περίφρων Πηνελόπεια ·

« Δαιμόνι ᾽ , οὔτ᾽ ἄρ τι μεγαλίζομαι οὔτ ᾽ ἀθερίζω
οὔτε λίην ἄγαμαι · μάλα δ ᾽ εὖ οἶδ ᾽ οἷος ἔησθα 175
ἐξ Ἰθάκης ἐπὶ νηὸς ἰὼν δολιχηρέτμοιο.
Ἀλλ ᾽ ἄγε οἱ στόρεσον πυκινὸν λέχος , Εὐρύκλεια ,
ἐκτὸς ἐϋσταθέος θαλάμου , τόν ῥ ᾽ αὐτὸς ἐποίει ·
ἔνθα οἱ ἐκθεῖσαι πυκινὸν λέχος ἐμβάλετ ᾽ εὐνήν ,
κώεα καὶ χλαίνας , καὶ ῥήγεα σιγαλόεντα. » 180

Ὣς ἄρ ᾽ ἔφη πόσιος πειρωμένη · αὐτὰρ Ὀδυσσεὺς
ὀχθήσας , ἄλοχον προσεφώνεε κεδνὰ ἰδυῖαν ·

« Ὦ γύναι , ἦ μάλα τοῦτο ἔπος θυμαλγὲς ἔειπες ·
Τίς δέ μοι ἄλλοσε θῆκε λέχος ; Χαλεπὸν δέ κεν εἴη
καὶ μάλ ᾽ ἐπισταμένῳ , ὅτε μὴ θεὸς αὐτὸς ἐπελθὼν 185
ῥηϊδίως ἐθέλων θείη ἄλλῃ ἐνὶ χώρῃ ·
ἀνδρῶν δ ᾽ οὔ κέν τις ζωὸς βροτός , οὐδὲ μάλ ᾽ ἡβῶν ,
ῥεῖα μετοχλήσειεν , ἐπεὶ μέγα σῆμα τέτυκται
ἐν λέχει ἀσκητῷ · τὸ δ ᾽ ἐγὼ κάμον οὐδέ τις ἄλλος .
Θάμνος ἔφυ τανύφυλλος ἐλαίης ἕρκεος ἐντός , 190
ἀκμηνὸς θαλέθων · πάχετος δ᾽ ἦν ἠΰτε κίων .
Τῷ δ ᾽ ἐγὼ ἀμφιβαλὼν θάλαμον δέμον , ὄφρα τέλεσσα ,
πυκνῇσιν λιθάδεσσι , καὶ εὖ καθύπερθεν ἔρεψα ,
κολλητὰς δ ᾽ ἐπέθηκα θύρας , πυκινῶς ἀραρυίας .
Καὶ τότ ᾽ ἔπειτ ᾽ ἀπέκοψα κόμην τανυφύλλου ἐλαίης · 195
κορμὸν δ ᾽ ἐκ ῥίζης προταμὼν ἀμφέξεσα χαλκῷ
εὖ καὶ ἐπισταμένως , καὶ ἐπὶ στάθμην ἴθυνα ,
ἑρμῖν ᾽ ἀσκήσας · τέτρηνα δὲ πάντα τερέτρῳ .
Ἐκ δὲ τοῦ ἀρχόμενος λέχος ἔξεον , ὄφρα τέλεσσα ,
δαιδάλλων χρυσῷ τε καὶ ἀργύρῳ ἠδ ᾽ ἐλέφαντι · 200
ἐκ δ ᾽ ἐτάνυσσα ἱμάντα βοὸς φοίνικι φαεινόν .
Οὕτω τοι τόδε σῆμα πιφαύσκομαι · οὐδέ τι οἶδα ,
ἤ μοι ἔτ ᾽ ἔμπεδόν ἐστι , γύναι , λέχος , ἦέ τις ἤδη
ἀνδρῶν ἄλλοσε θῆκε , ταμὼν ὕπο πυθμέν ᾽ ἐλαίης . »

Ὣς φάτο · τῆς δ ᾽ αὐτοῦ λύτο γούνατα καὶ φίλον ἦτορ , 205
σήματ ᾽ ἀναγνούσης , τά οἱ ἔμπεδα πέφραδ ᾽ Ὀδυσσεύς ·
δακρύσασα δ ᾽ ἔπειτ ᾽ ἰθὺς δράμεν · ἀμφὶ δὲ χεῖρας
δειρῇ βάλλ ᾽ Ὀδυσῆϊ , κάρη δ ᾽ ἔκυσ᾽ , ἠδὲ προσηύδα ·

« Μή μοι , Ὀδυσσεῦ, σκύζευ , ἐπεὶ τά περ ἄλλα μάλιστα
ἀνθρώπων πέπνυσο · θεοὶ δ᾽ ὤπαζον ὀϊζύν , 210
οἳ νῶϊν ἀγάσαντο παρ ᾽ ἀλλήλοισι μένοντε
ἥβης ταρπῆναι καὶ γήραος οὐδὸν ἱκέσθαι .
Αὐτὰρ μὴ νῦν μοι τόδε χώεο μηδὲ νεμέσσα ,
οὕνεκά σ ᾽ οὐ τὸ πρῶτον , ἐπεὶ ἴδον , ὧδ ᾽ ἀγάπησα .
Αἰεὶ γάρ μοι θυμὸς ἐνὶ στήθεσσι φίλοισιν 215
ἐρρίγει μή τίς με βροτῶν ἀπάφοιτο ἔπεσσιν
ἐλθών · πολλοὶ γὰρ κακὰ κέρδεα βουλεύουσιν .
[ Οὐδέ κεν Ἀργείη Ἑλένη , Διὸς ἐκγεγαυῖα ,
ἀνδρὶ παρ ᾽ ἀλλοδαπῷ ἐμίγη φιλότητι καὶ εὐνῇ ,
εἰ ᾔδει ὅ μιν αὖτις ἀρήϊοι υἷες Ἀχαιῶν 220
ἀξέμεναι οἶκόνδε φίλην ἐς πατρίδ ᾽ ἔμελλον .
Τὴν δ ᾽ ἦτοι ῥέξαι θεὸς ὤρορεν ἔργον ἀεικές ·
τὴν δ᾽ ἄτην οὐ πρόσθεν ἑῷ ἐγκάτθετο θυμῷ
λυγρήν , ἐξ ἧς πρῶτα καὶ ἡμέας ἵκετο πένθος . ]
Νῦν δ ᾽, ἐπεὶ ἤδη σήματ ᾽ ἀριφραδέα κατέλεξας 225
εὐνῆς ἡμετέρης , τὴν οὐ βροτὸς ἄλλος ὀπώπει ,
ἀλλ ᾽ οἶοι σύ τ ᾽ ἐγώ τε καὶ ἀμφίπολος μία μούνη ,
Ἀκτορίς , ἥν μοι ἔδῶκε πατὴρ ἔτι δεῦρο κιούσῃ ,
ἣ νῶϊν εἴρυτο θύρας πυκινοῦ θαλάμοιο ,
πείθεις δή μευ θυμόν , ἀπηνέα περ μάλ ᾽ ἐόντα . » 230

Ὣς φάτο , τῷ δ ᾽ ἔτι μᾶλλον ὑφ ᾽ ἵμερον ὦρσε γόοιο ·
κλαῖε δ ᾽ ἔχων ἄλοχον θυμηρέα , κεδνὰ ἰδυῖαν .
Ὡς δ ᾽ ὅτ ᾽ ἂν ἀσπάσιος γῆ νηχομένοισι φανείῃ ,
ὧντε Ποσειδάων εὐεργέα νῆ ᾽ ἐνὶ πόντῳ
ῥαίσῃ , ἐπειγομένην ἀνέμῳ καὶ κύματι πηγῷ · 235
παῦροι δ ᾽ ἐξέφυγον πολιῆς ἁλὸς ἤπειρόνδε
νηχόμενοι , πολλὴ δὲ περὶ χροῒ τέτροφεν ἅλμη ·
ἀσπάσιοι δ ᾽ ἐπέβαν γαίης , κακότητα φυγόντες ·
ὣς ἄρα τῇ ἀσπαστὸς ἔην πόσις εἰσοροώσῃ ·
δειρῆς δ ᾽ οὔπω πάμπαν ἀφίετο πήχεε λευκώ . 240

241-287 Ulysse annonce à Pénélope ses futures épreuves

Le nouveau départ, l’errance, et la rame

Καί νύ κ ᾽ ὀδυρομένοισι φάνη ῥοδοδάκτυλος Ἠώς ,
εἰ μὴ ἄρ ᾽ ἄλλ ᾽ ἐνόησε θεὰ γλαυκῶπις Ἀθήνη .
Νύκτα μὲν ἐν περάτῃ δολιχὴν σχέθεν , Ἠόα δ ᾽ αὖτε
ῥύσατ ᾽ ἐπ ᾽ Ὠκεανῷ χρυσόθρονον , οὐδ ᾽ ἔα ἵππους
ζεύγνυσθ ᾽ ὠκύποδας , φάος ἀνθρώποισι φέροντας , 245
Λάμπον καὶ Φαέθονθ ᾽, οἵτ᾽ Ἠόα πῶλοι ἄγουσι .
Καὶ τότε ἣν ἄλοχον προσέφη πολύμητις Ὀδυσσεύς ·

« Ὦ γύναι , οὐ γάρ πω πάντων ἐπὶ πείρατ ᾽ ἀέθλων
ἤλθομεν , ἀλλ ᾽ ἔτ ᾽ ὄπισθεν ἀμέτρητος πόνος ἔσται ,
πολλὸς καὶ χαλεπός , τὸν ἐμὲ χρὴ πάντα τελέσσαι . 250
Ὣς γάρ μοι ψυχὴ μαντεύσατο Τειρεσίαο
ἤματι τῷ ὅτε δὴ κατέβην δόμον Ἄϊδος εἴσω ,
νόστον ἑταίροισιν διζήμενος ἠδ ᾽ ἐμοὶ αὐτῷ .
Ἀλλ ᾽ ἔρχευ, λέκτρονδ᾽ ἴομεν , γύναι , ὄφρα καὶ ἤδη
ὕπνῳ ὕπο γλυκερῷ ταρπώμεθα κοιμηθέντε . » 255

Τὸν δ ᾽ αὖτε προσέειπε περίφρων Πηνελόπεια ·

« Εὐνὴ μὲν δὴ σοίγε τότ ᾽ ἔσσεται ὁππότε θυμῷ
σῷ ἐθέλῃς , ἐπεὶ ἄρ σε θεοὶ ποίησαν ἱκέσθαι
οἶκον ἐϋκτίμενον καὶ σὴν ἐς πατρίδα γαῖαν ·
ἀλλ ᾽ ἐπεὶ ἐφράσθης , καί τοι θεὸς ἔμβαλε θυμῷ , 260
εἴπ ᾽ ἄγε μοι τὸν ἄεθλον , ἐπεὶ καὶ ὄπισθεν , ὀΐω ,
πεύσομαι · αὐτίκα δ ᾽ ἐστὶ δαήμεναι οὔτι χέρειον . »

Τὴν δ᾽ ἀπαμειβόμενος προσέφη πολύμητις Ὀδυσσεύς ·

« Δαιμονίη , τί τ ᾽ ἄρ ᾽ αὖ με μάλ ᾽ ὀτρύνουσα κελεύεις
εἰπέμεν ; Αὐτὰρ ἐγὼ μυθήσομαι οὐδ ᾽ ἐπικεύσω . 265
Οὐ μέν τοι θυμὸς κεχαρήσεται · οὐδὲ γὰρ αὐτὸς
χαίρω , ἐπεὶ μάλα πολλὰ βροτῶν ἐπὶ ἄστε ᾽ ἄνωγεν
ἐλθεῖν , ἐν χείρεσσιν ἔχοντ ᾽ εὐῆρες ἐρετμόν ,
εἰς ὅ κε τοὺς ἀφίκωμαι οἳ οὐκ ἴσασι θάλασσαν
ἀνέρες , οὐδέ θ᾽ ἅλεσσι μεμιγμένον εἶδαρ ἔδουσιν · 270
οὐδ ᾽ ἄρα τοί γ ᾽ ἴσασι νέας φοινικοπαρῄους ,
οὐδ ᾽ εὐήρε ᾽ ἐρετμά , τά τε πτερὰ νηυσὶ πέλονται .

Σῆμα δέ μοι τόδ ᾽ ἔειπεν ἀριφραδές , οὐδέ σε κεύσω ·
ὁππότε κεν δή μοι ξυμβλήμενος ἄλλος ὁδίτης
φήῃ ἀθηρηλοιγὸν ἔχειν ἀνὰ φαιδίμῳ ὤμῳ , 275
καὶ τότε μ ᾽ ἐν γαίῃ πήξαντ ᾽ ἐκέλευεν ἐρετμόν ,
ἔρξανθ ᾽ ἱερὰ καλὰ Ποσειδάωνι ἄνακτι ,
ἀρνειὸν ταῦρόν τε συῶν τ ᾽ ἐπιβήτορα κάπρον ,
οἴκαδ ᾽ ἀποστείχειν , ἔρδειν θ ᾽ ἱερὰς ἑκατόμβας
ἀθανάτοισι θεοῖσι , τοὶ οὐρανὸν εὐρὺν ἔχουσι , 280
πᾶσι μάλ ᾽ ἑξείης · θάνατος δέ μοι ἐξ ἁλὸς αὐτῷ
ἀβληχρὸς μάλα τοῖος ἐλεύσεται , ὅς κέ με πέφνῃ
γήραι ὑπο λιπαρῷ ἀρημένον · ἀμφὶ δὲ λαοὶ
ὄλβιοι ἔσσονται · τὰ δέ μοι φάτο πάντα τελεῖσθαι . »

Τὸν δ ᾽ αὖτε προσέειπε περίφρων Πηνελόπεια · 285

« Εἰ μὲν δὴ γῆράς γε θεοὶ τελέουσιν ἄρειον ,
ἐλπωρή τοι ἔπειτα κακῶν ὑπάλυξιν ἔσεσθαι . »

288- 343 Pénélope raconte à Ulysse ses épreuves

Ulysse résume à Pénélope son odyssée

Ὣς οἱ μὲν τοιαῦτα πρὸς ἀλλήλους ἀγόρευον ·
τόφρα δ ᾽ ἄρ ᾽ Εὐρυνόμη τε ἰδὲ τροφὸς ἔντυον εὐνὴν
ἐσθῆτος μαλακῆς , δαΐδων ὕπο λαμπομενάων . 290
Αὐτὰρ ἐπεὶ στόρεσαν πυκινὸν λέχος ἐγκονέουσαι ,
γρηῢς μὲν κείουσα πάλιν οἶκόνδε βεβήκει ·
τοῖσιν δ ᾽ Εὐρυνόμη θαλαμηπόλος ἡγεμόνευεν
ἐρχομένοισι λέχοσδε , δάος μετὰ χερσὶν ἔχουσα ·
ἐς θάλαμον δ ᾽ ἀγαγοῦσα πάλιν κίεν . Οἱ μὲν ἔπειτα 295
ἀσπάσιοι λέκτροιο παλαιοῦ θεσμὸν ἵκοντο .

Αὐτὰρ Τηλέμαχος καὶ βουκόλος ἠδὲ συβώτης
παῦσαν ἄρ ᾽ ὀρχηθμοῖο πόδας , παῦσαν δὲ γυναῖκας ·
αὐτοὶ δ ᾽ εὐνάζοντο κατὰ μέγαρα σκιόεντα .

Τὼ δ᾽ ἐπεὶ οὖν φιλότητος ἐταρπήτην ἐρατεινῆς , 300
τερπέσθην μύθοισι , πρὸς ἀλλήλους ἐνέποντε ·
ἡ μὲν ὅσ ᾽ ἐν μεγάροισιν ἀνέσχετο δῖα γυναικῶν ,
ἀνδρῶν μνηστήρων ἐσορῶς ᾽ ἀΐδηλον ὅμιλον ,
οἳ ἕθεν εἵνεκα πολλά , βόας καὶ ἴφια μῆλα ,
ἔσφαζον , πολλὸς δὲ πίθων ἠφύσσετο οἶνος · 305
αὐτὰρ ὁ Διογενὴς Ὀδυσεὺς ὅσα κήδε ᾽ ἔθηκεν
ἀνθρώποισ ’ ὅσα τ ᾽ αὐτὸς ὀϊζύσας ἐμόγησε ,
πάντ ᾽ ἔλεγ ᾽· ἡ δ ᾽ ἄρ᾽ ἐτέρπετ ᾽ ἀκούουσ ᾽, οὐδέ οἱ ὕπνος
πῖπτεν ἐπὶ βλεφάροισι πάρος καταλέξαι ἅπαντα .

Ἤρξατο δ ᾽ ὡς πρῶτον Κίκονας δάμας ᾽· αὐτὰρ ἔπειτα 310
ἦλθ ᾽ ἐς Λωτοφάγων ἀνδρῶν πίειραν ἄρουραν ·
ἠδ ᾽ ὅσα Κύκλωψ ἔρξε , καὶ ὡς ἀπετίσατο ποινὴν
ἰφθίμων ἑτάρων , οὓς ἤσθιεν οὐδ ᾽ ἐλέαιρεν ·
ἠδ ᾽ ὡς Αἴολον ἵκεθ ᾽ , ὅ μιν πρόφρων ὑπέδεκτο
καὶ πέμπ ᾽ , οὐδέ πω αἶσα φίλην ἐς πατρίδ ᾽ ἱκέσθαι 315
ἤην , ἀλλά μιν αὖτις ἀναρπάξασα θύελλα
πόντον ἐπ ᾽ ἰχθυόεντα φέρεν βαρέα στενάχοντα ·
ἠδ ᾽ ὡς Τηλέπυλον Λαιστρυγονίην ἀφίκανεν ,
οἳ νῆάς τ ᾽ ὄλεσαν καὶ ἐϋκνήμιδας ἑταίρους
[ πάντας · Ὀδυσσεὺς δ ᾽ οἶος ὑπέκφυγε νηῒ μελαίνῃ ] · 320
καὶ Κίρκης κατέλεξε δόλον πολυμηχανίην τε ,
ἠδ ᾽ ὡς εἰς Ἀΐδεω δόμον ἤλυθεν εὐρώεντα ,
ψυχῇ χρησόμενος Θηβαίου Τειρεσίαο ,
νηῒ πολυκλήϊδι , καὶ εἴσιδε πάντας ἑταίρους
μητέρα θ ᾽, ἥ μιν ἔτικτε καὶ ἔτρεφε τυτθὸν ἐόντα · 325
ἠδ ᾽ ὡς Σειρήνων ἁδινάων φθόγγον ἄκουσεν ·
ὥς θ ᾽ ἵκετο Πλαγκτὰς πέτρας δεινήν τε Χάρυβδιν
Σκύλλην θ ᾽ , ἣν οὔ πώποτ ᾽ ἀκήριοι ἄνδρες ἄλυξαν ·
ἠδ ᾽ ὡς Ἠελίοιο βόας κατέπεφνον ἑταῖροι ·
ἠδ ᾽ ὡς νῆα θοὴν ἔβαλε ψολόεντι κεραυνῷ 330
Ζεὺς ὑψιβρεμέτης , ἀπὸ δ ᾽ ἔφθιθεν ἐσθλοὶ ἑταῖροι
πάντες ὁμῶς , αὐτὸς δὲ κακὰς ὑπὸ Κῆρας ἄλυξεν ·
ὥς θ ᾽ ἵκετ ᾽ Ὠγυγίην νῆσον νύμφην τε Καλυψώ ,
ἣ δή μιν κατέρυκε , λιλαιομένη πόσιν εἶναι ,
ἐν σπέεσι γλαφυροῖσι , καὶ ἔτρεφεν ἠδὲ ἔφασκεν 335
θήσειν ἀθάνατον καὶ ἀγήραον ἤματα πάντα ·
ἀλλὰ τοῦ οὔποτε θυμὸν ἐνὶ στήθεσσιν ἔπειθεν ·
ἠδ ᾽ ὡς ἐς Φαίηκας ἀφίκετο πολλὰ μογήσας ,
οἳ δή μιν περὶ κῆρι θεὸν ὣς τιμήσαντο ,
καὶ πέμψαν σὺν νηῒ φίλην ἐς πατρίδα γαῖαν , 340
χαλκόν τε χρυσόν τε ἅλις ἐσθῆτά τε δόντες .
Τοῦτ ᾽ ἄρα δεύτατον εἶπεν ἔπος , ὅτε οἱ γλυκὺς ὕπνος
λυσιμελὴς ἐπόρουσε , λύων μελεδήματα θυμοῦ .

344-372 Ulysse part chez son père Laërte

Retour aux armes

Ἡ δ ᾽ αὖτ ᾽ ἄλλ ᾽ ἐνόησε θεὰ γλαυκῶπις Ἀθήνη ·
ὁππότε δή ῥ ᾽ Ὀδυσῆα ἐέλπετο ὃν κατὰ θυμὸν 345
εὐνῆς ἧς ἀλόχου ταρπήμεναι ἠδὲ καὶ ὕπνου ,
αὐτίκ ᾽ ἀπ ᾽ Ὠκεανοῦ χρυσόθρονον ἠριγένειαν
ὦρσεν , ἵν ᾽ ἀνθρώποισι φόως φέροι . Ὦρτο δ ᾽ Ὀδυσσεὺς
εὐνῆς ἐκ μαλακῆς , ἀλόχῳ δ ᾽ ἐπὶ μῦθον ἔτελλεν ·

« Ὦ γύναι , ἤδη μὲν πολέων κεκορήμεθ ᾽ ἀέθλων 350
ἀμφοτέρω , σὺ μὲν ἐνθάδ ᾽ ἐμὸν πολυκηδέα νόστον
κλαίουσ ᾽ · αὐτὰρ ἐμὲ Ζεὺς ἄλγεσι καὶ θεοὶ ἄλλοι
ἱέμενον πεδάασκον ἐμῆς ἀπὸ πατρίδος αἴης ·
νῦν δ ᾽ ἐπεὶ ἀμφοτέρω πολυήρατον ἱκόμεθ ᾽ εὐνήν ,
κτήματα μὲν τά μοι ἔστι , κομιζέμεν ἐν μεγάροισι · 355
μῆλα δ ᾽ ἅ μοι μνηστῆρες ὑπερφίαλοι κατέκειραν ,
πολλὰ μὲν αὐτὸς ἐγὼ ληΐσσομαι , ἄλλα δ ᾽ Ἀχαιοὶ
δώσουσ ᾽ , εἰς ὅ κε πάντας ἐνιπλήσωσιν ἐπαύλους .
ἀλλ ᾽ ἦτοι μὲν ἐγὼ πολυδένδρεον ἀγρὸν ἔπειμι ,
ὀψόμενος πατέρ ᾽ ἐσθλόν , ὅ μοι πυκινῶς ἀκάχηται · 360
σοὶ δέ , γύναι , τάδ ᾽ ἐπιτέλλω , πινυτῇ περ ἐούσῃ
αὐτίκα γὰρ φάτις εἶσιν ἅμ ᾽ ἠελίῳ ἀνιόντι
ἀνδρῶν μνηστήρων , οὓς ἔκτανον ἐν μεγάροισιν ·
εἰς ὑπερῷ ᾽ ἀναβᾶσα σὺν ἀμφιπόλοισι γυναιξὶν
ἧσθαι , μηδέ τινα προτιόσσεο μηδ ᾽ ἐρέεινε . » 365

Ἦ ῥα καὶ ἀμφ ᾽ ὤμοισιν ἐδύσετο τεύχεα καλά ,
ὦρσε δὲ Τηλέμαχον καὶ βουκόλον ἠδὲ συβώτην ,
πάντας δ ᾽ ἔντε ᾽ ἄνωγεν ἀρήϊα χερσὶν ἑλέσθαι .
Οἱ δέ οἱ οὐκ ἀπίθησαν , ἐθωρήσσοντο δὲ χαλκῷ ·
ὤϊξαν δὲ θύρας , ἐκ δ ᾽ ἤϊον · ἦρχε δ᾽ Ὀδυσσεύς . 370
Ἤδη μὲν φάος ἦεν ἐπὶ χθόνα , τοὺς δ ᾽ ἄρ᾽ Ἀθήνη
νυκτὶ κατακρύψασα θοῶς ἐξῆγε πόληος .