Homère Odyssée XIX texte grec

01-52 : Ulysse et Télémaque enlèvent les armes de la salle

… sous un prétexte mensonger

Αὐτὰρ ὁ ἐν μεγάρῳ ὑπελείπετο δῖος Ὀδυσσεύς ,
μνηστήρεσσι φόνον σὺν Ἀθήνῃ μερμηρίζων ·
αἶψα δὲ Τηλέμαχον ἔπεα πτερόεντα προσηύδα ·

« Τηλέμαχε , χρὴ τεύχε᾽ ἀρήϊα κατθέμεν εἴσω
πάντα μάλ ᾽ · αὐτὰρ μνηστῆρας μαλακοῖς ἐπέεσσι 5
παρφάσθαι , ὅτε κέν σε μεταλλῶσιν ποθέοντες ·

Ἐκ καπνοῦ κατέθηκ ᾽ , ἐπεὶ οὐκέτι τοῖσιν ἐῴκει
οἷά ποτε Τροίηνδε κιὼν κατέλειπεν Ὀδυσσεύς ,
ἀλλὰ κατῄκισται , ὅσσον πυρὸς ἵκετ᾽ ἀϋτμή .
Πρὸς δ᾽ ἔτι καὶ τόδε μεῖζον ἐνὶ φρεσὶν ἔμβαλε δαίμων 10
μή πως οἰνωθέντες , ἔριν στήσαντες ἐν ὑμῖν ,
ἀλλήλους τρώσητε καταισχύνητέ τε δαῖτα
καὶ μνηστύν · αὐτὸς γὰρ ἐφέλκεται ἄνδρα σίδηρος . »

Ὣς φάτο , Τηλέμαχος δὲ φίλῳ ἐπεπείθετο πατρί ,
ἐκ δὲ καλεσσάμενος προσέφη τροφὸν Εὐρύκλειαν · 15

[16] « Μαῖ ᾽, ἄγε δή μοι ἔρυξον ἐνὶ μεγάροισι γυναῖκας ,
ὄφρα κεν ἐς θάλαμον καταθείομαι ἔντεα πατρὸς
καλά , τά μοι κατὰ οἶκον ἀκηδέα καπνὸς ἀμέρδει
πατρὸς ἀποιχομένοιο · ἐγὼ δ᾽ ἔτι νήπιος ἦα .
Νῦν δ᾽ ἐθέλω καταθέσθαι , ἵν ᾽ οὐ πυρὸς ἵξετ ᾽ ἀϋτμή . » 20

Τὸν δ᾽ αὖτε προσέειπε φίλη τροφὸς Εὐρύκλεια ·

« Αἲ γὰρ δή ποτε , τέκνον , ἐπιφροσύνας ἀνέλοιο
οἴκου κήδεσθαι καὶ κτήματα πάντα φυλάσσειν .
Ἀλλ ᾽ ἄγε , τίς τοι ἔπειτα μετοιχομένη φάος οἴσει ;
δμῳὰς δ᾽ οὐκ εἴας προβλωσκέμεν , αἵ κεν ἔφαινον . » 25

Τὴν δ ᾽ αὖ Τηλέμαχος πεπνυμένος ἀντίον ηὔδα ·

« Ξεῖνος ὅδ ᾽ · οὐ γὰρ ἀεργὸν ἀνέξομαι , ὅς κεν ἐμῆς γε
χοίνικος ἅπτηται , καὶ τηλόθεν εἰληλουθώς . »

Ὣς ἄρ᾽ ἐφώνησεν · τῇ δ᾽ ἄπτερος ἔπλετο μῦθος .
Κλήϊσεν δὲ θύρας μεγάρων εὖ ναιεταόντων . 30
Τὼ δ ᾽ ἄρ ᾽ ἀναΐξαντ ᾽ Ὀδυσεὺς καὶ φαίδιμος υἱὸς
ἐσφόρεον κόρυθάς τε καὶ ἀσπίδας ὀμφαλοέσσας
ἔγχεά τ ᾽ ὀξυόεντα · πάροιθε δὲ Παλλὰς Ἀθήνη ,
χρύσεον λύχνον ἔχουσα , φάος περικαλλὲς ἐποίει .
Δὴ τότε Τηλέμαχος προσεφώνεε ὃν πατέρ ᾽ αἶψα · 35

[36] « Ὦ πάτερ , ἦ μέγα θαῦμα τόδ᾽ ὀφθαλμοῖσιν ὁρῶμαι .
Ἔμπης μοι τοῖχοι μεγάρων καλαί τε μεσόδμαι ,
εἰλάτιναί τε δοκοί , καὶ κίονες ὑψόσ ᾽ ἔχοντες
φαίνοντ ᾽ ὀφθαλμοῖς ὡς εἰ πυρὸς αἰθομένοιο .
Ἦ μάλα τις θεὸς ἔνδον , οἳ οὐρανὸν εὐρὺν ἔχουσι . » 40

Τὸν δ᾽ ἀπαμειβόμενος προσέφη πολύμητις Ὀδυσσεύς ·

« Σίγα καὶ κατὰ σὸν νόον ἴσχανε μηδ ᾽ ἐρέεινε ·
αὕτη τοι δίκη ἐστὶ θεῶν , οἳ Ὄλυμπον ἔχουσιν .
Ἀλλὰ σὺ μὲν κατάλεξαι , ἐγὼ δ ᾽ ὑπολείψομαι αὐτοῦ ,
ὄφρα κ ᾽ ἔτι δμῳὰς καὶ μητέρα σὴν ἐρεθίζω · 45
ἡ δέ μ ᾽ ὀδυρομένη εἰρήσεται ἀμφὶ ἕκαστα . »

Ὣς φάτο · Τηλέμαχος δὲ διὲκ μεγάροιο βεβήκει
κείων ἐς θάλαμον , δαΐδων ὕπο λαμπομενάων ,
ἔνθα πάρος κοιμᾶθ ᾽ , ὅτε μιν γλυκὺς ὕπνος ἱκάνοι ·
ἔνθ ᾽ ἄρα καὶ τότ᾽ ἔλεκτο καὶ Ἠόα δῖαν ἔμιμνεν . 50
Αὐτὰρ ὁ ἐν μεγάρῳ ὑπελείπετο δῖος Ὀδυσσεύς ,
μνηστήρεσσι φόνον σὺν Ἀθήνῃ μερμηρίζων .

53-95 Ulysse et Pénélope  (1) : Pénélope réprimande Mélantho

Ἡ δ ᾽ ἴεν ἐκ θαλάμοιο περίφρων Πηνελόπεια ,
Ἀρτέμιδι ἰκέλη ἠὲ χρυσέῃ Ἀφροδίτῃ .
Τῇ παρὰ μὲν κλισίην πυρὶ κάτθεσαν , ἔνθ ᾽ ἄρ ᾽ ἐφῖζεν , 55
δινωτὴν ἐλέφαντι καὶ ἀργύρῳ · ἥν ποτε τέκτων
ποίησ ᾽ Ἰκμάλιος , καὶ ὑπὸ θρῆνυν ποσὶν ἧκε
προσφυέ ᾽ ἐξ αὐτῆς , ὅθ ᾽ ἐπὶ μέγα βάλλετο κῶας .
Ἔνθα καθέζετ ᾽ ἔπειτα περίφρων Πηνελόπεια .
Ἦλθον δὲ δμῳαὶ λευκώλενοι ἐκ μεγάροιο . 60
Αἱ δ ᾽ ἀπὸ μὲν σῖτον πολὺν ᾕρεον ἠδὲ τραπέζας
καὶ δέπα , ἔνθεν ἄρ ᾽ ἄνδρες ὑπερμενέοντες ἔπινον ·
πῦρ δ ᾽ ἀπὸ λαμπτήρων χαμάδις βάλον , ἄλλα δ ᾽ ἐπ ᾽ αὐτῶν
νήησαν ξύλα πολλά , φόως ἔμεν ἠδὲ θέρεσθαι .
Ἡ δ ᾽ Ὀδυσῆ ᾽ ἐνένιπε Μελανθὼ δεύτερον αὖτις · 65

[66] « Ξεῖν ᾽ , ἔτι καὶ νῦν ἐνθάδ ᾽ ἀνιήσεις διὰ νύκτα
δινεύων κατὰ οἶκον , ὀπιπεύσεις δὲ γυναῖκας ;
ἀλλ ᾽ ἔξελθε θύραζε , τάλαν , καὶ δαιτὸς ὄνησο ·
ἢ τάχα καὶ δαλῷ βεβλημένος εἶσθα θύραζε . »

Τὴνδ ᾽ ἄρ᾽ ὑπόδρα ἰδὼν προσέφη πολύμητις Ὀδυσσεύς · 70

« Δαιμονίη , τί μοι ὧδ᾽ ἐπέχεις κεκοτηότι θυμῷ ;
ἦ ὅτι δὴ ῥυπόω , κακὰ δὲ χροῒ εἵματα εἷμαι ,
πτωχεύω δ ᾽ ἀνὰ δῆμον ; ἀναγκαίη γὰρ ἐπείγει .
Τοιοῦτοι πτωχοὶ καὶ ἀλήμονες ἄνδρες ἔασιν.
Καὶ γὰρ ἐγώ ποτε οἶκον ἐν ἀνθρώποισιν ἔναιον 75
ὄλβιος ἀφνειὸν καὶ πολλάκι δόσκον ἀλήτῃ ,
τοίῳ ὁποῖος ἔοι , καὶ ὅτευ κεχρημένος ἔλθοι ·
ἦσαν δὲ δμῶες μάλα μυρίοι , ἄλλα τε πολλὰ
οἷσίν τ᾽ εὖ ζώουσι καὶ ἀφνειοὶ καλέονται .
Ἀλλὰ Ζεὺς ἀλάπαξε Κρονίων ( ἤθελε γάρ που ) · 80
τῷ νῦν μήποτε καὶ σύ , γύναι , ἀπὸ πᾶσαν ὀλέσσῃς
ἀγλαΐην , τῇ νῦν γε μετὰ δμῳῇσι κέκασσαι ,
ἤν πώς τοι δέσποινα κοτεσσαμένη χαλεπήνῃ ,
ἢ Ὀδυσεὺς ἔλθῃ · ἔτι γὰρ καὶ ἐλπίδος αἶσα .
Εἰ δ ᾽ ὁ μὲν ὣς ἀπόλωλε καὶ οὐκέτι νόστιμός ἐστιν , 85
ἀλλ ᾽ ἤδη παῖς τοῖος , Ἀπόλλωνός γε ἕκητι ,
Τηλέμαχος · τὸν δ᾽ οὔτις ἐνὶ μεγάροισι γυναικῶν
λήθει ἀτασθάλλουσ ᾽ · ἐπεὶ οὐκέτι τηλίκος ἐστίν . »

Ὣς φάτο , τοῦ δ ᾽ ἤκουσε περίφρων Πηνελόπεια ,
ἀμφίπολον δ ᾽ ἐνένιπε , ἔπος τ᾽ ἔφατ᾽ ἔκ τ᾽ ὀνόμαζεν · 90

[91] « Πάντως , θαρσαλέη , κύον ἀδεές , οὔτί με λήθεις
ἔρδουσα μέγα ἔργον , ὃ σῇ κεφαλῇ ἀναμάξεις ·
πάντα γὰρ εὖ ᾔδησθ ᾽ , ἐπεὶ ἐξ ἐμεῦ ἔκλυες αὐτῆς ,
ὡς τὸν ξεῖνον ἔμελλον ἐνὶ μεγάροισιν ἐμοῖσιν
ἀμφὶ πόσει εἴρεσθαι , ἐπεὶ πυκινῶς ἀκάχημαι . » 95

96-163 Ulysse et Pénélope  (2) : éloge de Pénélope

Le mensonge aux prétendants : la ruse du tissage

Ἦ ῥα καὶ Εὐρυνόμην ταμίην πρὸς μῦθον ἔειπεν ·

« Εὐρυνόμη , φέρε δὴ δίφρον καὶ κῶας ἐπ᾽ αὐτοῦ ,
ὄφρα καθεζόμενος εἴπῃ ἔπος ἠδ ᾽ ἐπακούσῃ
ὁ ξεῖνος ἐμέθεν · ἐθέλω δέ μιν ἐξερέεσθαι . »

Ὣς ἔφαθ᾽ · ἡ δὲ μάλ ᾽ ὀτραλέως κατέθηκε φέρουσα 100
δίφρον ἐΰξεστον , καὶ ἐπ ᾽ αὐτῷ κῶας ἔβαλλεν ·
ἔνθα καθέζετ ᾽ ἔπειτα πολύτλας δῖος Ὀδυσσεύς .
Τοῖσι δὲ μύθων ἦρχε περίφρων Πηνελόπεια ·

« Ξεῖνε , τὸ μέν σε πρῶτον ἐγὼν εἰρήσομαι αὐτή ·
τίς πόθεν εἶς ἀνδρῶν ; πόθι τοι πόλις ἠδὲ τοκῆες ; » 105

Τὴν δ᾽ ἀπαμειβόμενος προσέφη πολύμητις Ὀδυσσεύς ·

[107] « Ὦ γύναι , οὐκ ἄν τίς σε βροτῶν ἐπ ᾽ ἀπείρονα γαῖαν
νεικέοι · ἦ γάρ σευ κλέος οὐρανὸν εὐρὺν ἱκάνει ,
ὥστε τευ ἢ βασιλῆος ἀμύμονος , ὅστε θεουδὴς
ἀνδράσιν ἐν πολλοῖσι καὶ ἰφθίμοισιν ἀνάσσων 110
εὐδικίας ἀνέχῃσι , φέρῃσι δὲ γαῖα μέλαινα
πυροὺς καὶ κριθάς , βρίθῃσι δὲ δένδρεα καρπῷ ,
τίκτῃ δ ᾽ ἔμπεδα μῆλα , θάλασσα δὲ παρέχῃ ἰχθῦς ,
ἐξ εὐηγεσίης , ἀρετῶσι δὲ λαοὶ ὑπ ᾽ αὐτοῦ .
Τῷ ἐμὲ νῦν τὰ μὲν ἄλλα μετάλλα σῷ ἐνὶ οἴκῳ , 115
μηδ ᾽ ἐμὸν ἐξερέεινε γένος καὶ πατρίδα γαῖαν ,
μή μοι μᾶλλον θυμὸν ἐνιπλήσῃς ὀδυνάων
μνησαμένῳ · μάλα δ ᾽ εἰμὶ πολύστονος · οὐδέ τί με χρὴ
οἴκῳ ἐν ἀλλοτρίῳ γοόωντά τε μυρόμενόν τε
ἧσθαι · ἐπεὶ κάκιον πενθήμεναι ἄκριτον αἰεί · 120
μήτις μοι δμῳῶν νεμεσήσεται , ἠὲ σύγ ᾽ αὐτή ,
φῇ δὲ δακρυπλώειν βεβαρηότα με φρένας οἴνῳ . »

Τὸν δ ᾽ ἠμείβετ ᾽ ἔπειτα περίφρων Πηνελόπεια ·

[124] « Ξεῖν ᾽ , ἦτοι μὲν ἐμὴν ἀρετὴν , εἶδός τε δέμας τε
ὤλεσαν ἀθάνατοι , ὅτε Ἴλιον εἰσανέβαινον 125
Ἀργεῖοι , μετὰ τοῖσι δ ᾽ ἐμὸς πόσις ᾖεν Ὀδυσσεύς
εἰ κεῖνός γ ᾽ ἐλθὼν τὸν ἐμὸν βίον ἀμφιπολεύοι ,
μεῖζον κε κλέος εἴη ἐμὸν καὶ κάλλιον οὕτως .
Νῦν δ ᾽ ἄχομαι · τόσα γάρ μοι ἐπέσσευεν κακὰ δαίμων .
Ὅσσοι γὰρ νήσοισιν ἐπικρατέουσιν ἄριστοι , 130
Δουλιχίῳ τε Σάμῃ τε καὶ ὑλήεντι Ζακύνθῳ ,
οἵ τ ᾽ αὐτὴν Ἰθάκην εὐδείελον ἀμφινέμονται ,
οἵ μ ᾽ ἀεκαζομένην μνῶνται , τρύχουσι δὲ οἶκον .
Τῷ οὔτε ξείνων ἐμπάξομαι οὔθ ᾽ ἱκετάων
οὔτε τι κηρύκων , οἳ δημιοεργοὶ ἔασιν · 135
ἀλλ ᾽ Ὀδυσῆα ποθεῦσα , φίλον κατατήκομαι ἦτορ .
Οἱ δὲ γάμον σπεύδουσιν · ἐγὼ δὲ δόλους τολυπεύω .
Φᾶρος μέν μοι πρῶτον ἐνέπνευσε φρεσὶ δαίμων ,
στησαμένῃ μέγαν ἱστόν , ἐνὶ μεγάροισιν ὑφαίνειν ,
λεπτὸν καὶ περίμετρον · ἄφαρ δ ᾽ αὐτοῖς μετέειπον · 140
« Kοῦροι , ἐμοὶ μνηστῆρες , ἐπεὶ θάνε δῖος Ὀδυσσεύς ,
μίμνετ ᾽ ἐπειγόμενοι τὸν ἐμὸν γάμον , εἰς ὅ κε φᾶρος
ἐκτελέσω (μή μοι μεταμώνια νήματ ᾽ ὄληται) ,
Λαέρτῃ ἥρωϊ ταφήϊον , εἰς ὅτε κέν μιν
μοῖρ ᾽ ὀλοὴ καθέλῃσι τανηλεγέος θανάτοιο · 145
μή τίς μοι κατὰ δῆμον Ἀχαιϊάδων νεμεσήσῃ ,
αἴ κεν ἄτερ σπείρου κεῖται πολλὰ κτεατίσσας . »

Ὣς ἐφάμην · τοῖσιν δ᾽ ἐπεπείθετο θυμὸς ἀγήνωρ .
Ἔνθα καὶ ἠματίη μὲν ὑφαίνεσκον μέγαν ἱστόν ,
νύκτας δ᾽ ἀλλύεσκον , ἐπεὶ δαΐδας παραθείμην . 150
Ὣς τρίετες μὲν ἔληθον ἐγὼ καὶ ἔπειθον Ἀχαιούς ·
ἀλλ ᾽ ὅτε τέτρατον ἦλθεν ἔτος καὶ ἐπήλυθον ὧραι ,
[ μηνῶν φθινόντων , περὶ δ᾽ ἤματα πόλλ᾽ ἐτελέσθη ,]
καὶ τότε δή με διὰ δμῳάς , κύνας οὐκ ἀλεγούσας ,
εἷλον ἐπελθόντες καὶ ὁμόκλησαν ἐπέεσσιν . 155
Ὣς τὸ μὲν ἐξετέλεσσα , καὶ οὐκ ἐθέλουσ ᾽ , ὑπ ᾽ ἀνάγκης ·
νῦν δ ᾽ οὔτ ᾽ ἐκφυγέειν δύναμαι γάμον , οὔτε τιν᾽ ἄλλην
μῆτιν ἔθ ᾽ εὑρίσκω · μάλα δ ᾽ ὀτρύνουσι τοκῆες
γήμασθ ᾽ , ἀσχαλάᾳ δὲ πάϊς βίοτον κατεδόντων ,
γιγνώσκων · ἤδη γὰρ ἀνὴρ οἶός τε μάλιστα 160
οἴκου κήδεσθαι , τῷ τε Ζεὺς κῦδος ὀπάζει .
Ἀλλὰ καὶ ὥς μοι εἰπὲ τεὸν γένος , ὁππόθεν ἐσσί .
Οὐ γὰρ ἀπὸ δρυός ἐσσι παλαιφάτου οὐδ ᾽ ἀπὸ πέτρης . »

164-212 Ulysse et Pénélope  (4) : le mensonge d’Ulysse

Aithon le Crétois, hôte d’Ulysse…

Τὴν δ ᾽ ἀπαμειβόμενος προσέφη πολύμητις Ὀδυσσεύς ·

[165] «Ὦ γύναι αἰδοίη Λαερτιάδεω Ὀδυσῆος , 165
οὐκέτ᾽ ἀπολλήξεις τὸν ἐμὸν γόνον ἐξερέουσα ;
ἀλλ ᾽ ἔκ τοι ἐρέω · ἦ μέν μ ᾽ ἀχέεσσί γε δώσεις
πλείοσιν ἢ ἔχομαι · ἡ γὰρ δίκη , ὁππότε πάτρης
ἧς ἀπέῃσιν ἀνὴρ τόσσον χρόνον , ὅσσον ἐγὼ νῦν ,
πολλὰ βροτῶν ἐπὶ ἄστε ᾽ ἀλώμενος ἄλγεα πάσχων · 170
ἀλλὰ καὶ ὣς ἐρέω ὅ μ ᾽ ἀνείρεαι ἠδὲ μεταλλᾷς .

Κρήτη τις γαῖ ᾽ ἔστι , μέσῳ ἐνὶ οἴνοπι πόντῳ ,
καλὴ καὶ πίειρα , περίρρυτος · ἐν δ ᾽ ἄνθρωποι
πολλοί , ἀπειρέσιοι , καὶ ἐννήκοντα πόληες .
Ἄλλη δ ᾽ ἄλλων γλῶσσα μεμιγμένη · ἐν μὲν Ἀχαιοί , 175
ἐν δ᾽ Ἐτεόκρητες μεγαλήτορες , ἐν δὲ Κύδωνες ,
Δωριέες τε τριχάϊκες δῖοί τε Πελασγοί .
Τῇσι δ ᾽ ἐνὶ Κνωσός , μεγάλη πόλις , ἔνθα τε Μίνως
ἐννέωρος βασίλευε Διὸς μεγάλου ὀαριστής ,
πατρὸς ἐμοῖο πατήρ , μεγαθύμου Δευκαλίωνος . 180
Δευκαλίων δ ᾽ ἐμὲ τίκτε καὶ Ἰδομενῆα ἄνακτα ·
ἀλλ᾽ ὁ μὲν ἐν νήεσσι κορωνίσιν Ἴλιον εἴσω
ᾤχεθ ᾽ ἅμ ᾽ Ἀτρείδῃσιν , ἐμοὶ δ ᾽ ὄνομα κλυτὸν Αἴθων ,
ὁπλότερος γενεῇ · ὁ δ ᾽ ἄρα πρότερος καὶ ἀρείων .
Ἔνθ ᾽ Ὀδυσῆα ἐγὼν ἰδόμην καὶ ξείνια δῶκα . 185
Καὶ γὰρ τὸν Κρήτηνδε κατήγαγεν ἲς ἀνέμοιο ,
ἱέμενον Τροίηνδε παραπλάγξασα Μαλειῶν ·
στῆσε δ ᾽ ἐν Ἀμνισῷ , ὅθι τε σπέος Εἰλειθυίης ,
ἐν λιμέσιν χαλεποῖσι , μόγις δ ᾽ ὑπάλυξεν ἀέλλας .
Αὐτίκα δ ᾽ Ἰδομενῆα μετάλλα , ἄστυδ ᾽ ἀνελθών · 190
ξεῖνον γάρ οἱ ἔφασκε φίλον τ᾽ ἔμεν αἰδοῖόν τε .
Τῷ δ᾽ ἤδη δεκάτη ἢ ἑνδεκάτη πέλεν ἠὼς
οἰχομένῳ σὺν νηυσὶ κορωνίσι Ἴλιον εἴσω .
Τὸν μὲν ἐγὼ πρὸς δώματ ᾽ ἄγων ἐῢ ἐξείνισσα ,
ἐνδυκέως φιλέων , πολλῶν κατὰ οἶκον ἐόντων · 195
καί οἱ τοῖσ ’ ἄλλοισ ’ ἑτάροισ ’ , οἳ ἅμ ᾽ αὐτῷ ἕποντο ,
δημόθεν ἄλφιτα δῶκα καὶ αἴθοπα οἶνον ἀγείρας
καὶ βοῦς ἱρεύσασθαι , ἵνα πλησαίατο θυμόν .
Ἔνθα δυώδεκα μὲν μένον ἤματα δῖοι Ἀχαιοί ·
εἴλει γὰρ Βορέης ἄνεμος μέγας οὐδ ᾽ ἐπὶ γαίῃ 200
εἴα ἵστασθαι · χαλεπὸς δέ τις ὤρορε δαίμων ·
τῇ τρισκαιδεκάτῃ δ ᾽ ἄνεμος πέσε · τοὶ δ᾽ ἀνάγοντο . »

[203] Ἴσκε ψεύδεα πολλὰ λέγων ἐτύμοισιν ὁμοῖα ·
τῆς δ᾽ ἄρ ᾽ ἀκουούσης ῥέε δάκρυα , τήκετο δὲ χρώς ·
ὡς δὲ χιὼν κατατήκετ ᾽ ἐν ἀκροπόλοισιν ὄρεσσιν , 205
ἥν τ ᾽ Εὖρος κατέτηξεν , ἐπὴν Ζέφυρος καταχεύῃ ·
τηκομένης δ ᾽ ἄρα τῆς ποταμοὶ πλήθουσι ῥέοντες ·
ὣς τῆς τήκετο καλὰ παρήϊα δάκρυ χεούσης ,
κλαιούσης ἑὸν ἄνδρα παρήμενον . Αὐτὰρ Ὀδυσσεὺς
θυμῷ μὲν γοόωσαν ἑὴν ἐλέαιρε γυναῖκα , 210
ὀφθαλμοὶ δ ᾽ ὡσεὶ κέρα ἕστασαν ἠὲ σίδηρος ,
ἀτρέμας ἐν βλεφάροισι · δόλῳ δ ᾽ ὅ γε δάκρυα κεῦθεν .

213-307 Ulysse et Pénélope  (5) : Pénélope veut des preuves

Le « mentir-vrai » d’Ulysse

Ἡ δ ᾽ ἐπεὶ οὖν τάρφθη πολυδακρύτοιο γόοιο ,
ἐξαῦτίς μιν ἔπεσσιν ἀμειβομένη προσέειπε ·

[215] « Νῦν μὲν δή σευ , ξεῖνέ , ὀΐω πειρήσεσθαι , 215
εἰ ἐτεὸν δὴ κεῖθι σὺν ἀντιθέοισ ’ ἑτάροισι
ξείνισας ἐν μεγάροισιν ἐμὸν πόσιν , ὡς ἀγορεύεις .
Εἰπέ μοι ὁπποῖ ᾽ ἄσσα περὶ χροῒ εἵματα ἕστο ,
αὐτός θ᾽ οἷος ἔην , καὶ ἑταίρους , οἵ οἱ ἕποντο . »

Τὴν δ᾽ ἀπαμειβόμενος προσέφη πολύμητις Ὀδυσσεύς · 220

[221] « Ὦ γύναι , ἀργαλέον τόσσον χρόνον ἀμφὶς ἐόντα
εἰπέμεν · ἤδη γάρ οἱ ἐεικοστὸν ἔτος ἐστὶν
ἐξ οὗ κεῖθεν ἔβη καὶ ἐμῆς ἀπελήλυθε πάτρης ·
αὐτάρ τοι ἐρέω , ὥς μοι ἰνδάλλεται ἦτορ .
Χλαῖναν πορφυρέην οὔλην ἔχε δῖος Ὀδυσσεύς , 225
διπλῆν · αὐτάρ οἱ περόνη χρυσοῖο τέτυκτο
αὐλοῖσιν διδύμοισι · πάροιθε δὲ δαίδαλον ἦεν ·
ἐν προτέροισι πόδεσσι κύων ἔχε ποικίλον ἐλλόν ,
ἀσπαίροντα λάων · τὸ δὲ θαυμάζεσκον ἅπαντες ,
ὡς οἱ χρύσεοι ἐόντες ὁ μὲν λάε νεβρὸν ἀπάγχων , 230
αὐτὰρ ὁ ἐκφυγέειν μεμαὼς ἤσπαιρε πόδεσσι .
Τὸν δὲ χιτῶν ᾽ ἐνόησα περὶ χροῒ σιγαλόεντα ,
οἷόν τε κρομύοιο λοπὸν κάτα ἰσχαλέοιο ·
τὼς μὲν ἔην μαλακός , λαμπρὸς δ ᾽ ἦν ἠέλιος ὥς ·
ἦ μὲν πολλαί γ ᾽ αὐτὸν ἐθηήσαντο γυναῖκες . 235
Ἄλλο δέ τοι ἐρέω , σὺ δ ᾽ ἐνὶ φρεσὶ βάλλεο σῇσιν ·
οὐκ οἶδ ᾽ ἢ τάδε ἕστο περὶ χροῒ οἴκοθ ᾽ Ὀδυσσεύς ,
ἤ τις ἑταίρων δῶκε θοῆς ἐπὶ νηὸς ἰόντι ,
ἤ τίς που καὶ ξεῖνος · ἐπεὶ πολλοῖσιν Ὀδυσσεὺς
ἔσκε φίλος · παῦροι γὰρ Ἀχαιῶν ἦσαν ὁμοῖοι . 240
Καί οἱ ἐγὼ χάλκειον ἄορ καὶ δίπλακα δῶκα
καλὴν , πορφυρέην , καὶ τερμιόεντα χιτῶνα ·
αἰδοίως δ ᾽ ἀπέπεμπον ἐϋσσέλμου ἐπὶ νηός .
Καὶ μέν οἱ κῆρυξ ὀλίγον προγενέστερος αὐτοῦ
εἵπετο · καὶ τόν τοι μυθήσομαι , οἷος ἔην περ . 245
Γυρὸς ἐν ὤμοισιν , μελανόχροος , οὐλοκάρηνος ·
Εὐρυβάτης δ ᾽ ὄνομ ᾽ ἔσκε · τίεν δέ μιν ἔξοχον ἄλλων
ὧν ἑτάρων Ὀδυσεύς , ὅτι οἱ φρεσὶν ἄρτια ᾔδει . »

Ὣς φάτο ,·τῇ δ᾽ ἔτι μᾶλλον ὑφ ᾽ ἵμερον ὦρσε γόοιο ,
σήματ ᾽ ἀναγνούσῃ τά οἱ ἔμπεδα πέφραδ ᾽ Ὀδυσσεύς . 250
Ἡ δ ᾽ ἐπεὶ οὖν τάρφθη πολυδακρύτοιο γόοιο .
καὶ τότε μιν μύθοισιν ἀμειβομένη προσέειπε ·

[253] « Νῦν μὲν δή μοι , ξεῖνε , πάρος περ ἐὼν ἐλεεινός ,
ἐν μεγάροισιν ἐμοῖσι φίλος τ᾽ ἔσῃ αἰδοῖός τε ·
αὐτὴ γὰρ τάδε εἵματ ᾽ ἐγὼ πόρον , οἷ ᾽ ἀγορεύεις , 255
πτύξασ ᾽ ἐκ θαλάμου · περόνην τ ᾽ ἐπέθηκα φαεινὴν ,
κείνῳ ἄγαλμ ᾽ ἔμεναι · τὸν δ᾽ οὐχ ὑποδέξομαι αὖτις
οἴκαδε νοστήσαντα φίλην ἐς πατρίδα γαῖαν .
Τῷ ῥα κακῇ αἴσῃ κοίλης ἐπὶ νηὸς Ὀδυσσεὺς
ᾤχετ ᾽ ἐποψόμενος Κακοΐλιον οὐκ ὀνομαστήν . » 260

Τὴν δ᾽ ἀπαμειβόμενος προσέφη πολύμητις Ὀδυσσεύς ·

[262] « Ὦ γύναι αἰδοίη Λαερτιάδεω Ὀδυσῆος ,
μηκέτι νῦν χρόα καλὸν ἐναίρεο , μηδέ τι θυμὸν
τῆκε , πόσιν γοόωσα . Νεμεσσῶμαί γε μὲν οὐδέν ·
καὶ γάρ τίς τ ᾽ ἀλλοῖον ὀδύρεται ἄνδρ ᾽ ὀλέσασα 265
κουρίδιον , τῷ τέκνα τέκῃ φιλότητι μιγεῖσα ,
ἢ Ὀδυσῆ ᾽ , ὅν φασι θεοῖς ἐναλίγκιον εἶναι .
Ἀλλὰ γόου μὲν παῦσαι , ἐμεῖο δὲ σύνθεο μῦθον ·
νημερτέως γάρ τοι μυθήσομαι οὐδ ᾽ ἐπικεύσω
ὡς ἤδη Ὀδυσῆος ἐγὼ περὶ νόστου ἄκουσα , 270
ἀγχοῦ , Θεσπρωτῶν ἀνδρῶν ἐν πίονι δήμῳ ,
ζωοῦ · αὐτὰρ ἄγει κειμήλια πολλὰ καὶ ἐσθλὰ ,
αἰτίζων ἀνὰ δῆμον . Ἀτὰρ ἐρίηρας ἑταίρους
ὤλεσε καὶ νῆα γλαφυρὴν ἐνὶ οἴνοπι πόντῳ ,
Θρινακίης ἄπο νήσου ἰών · ὀδύσαντο γὰρ αὐτῷ 275
Ζεύς τε καὶ Ἠέλιος · τοῦ γὰρ βόας ἔκταν ἑταῖροι .
Οἱ μὲν πάντες ὄλοντο πολυκλύστῳ ἐνὶ πόντῳ ·
τὸν δ ᾽ ἄρ ᾽ ἐπὶ τρόπιος νεὸς ἔκβαλε κῦμ ᾽ ἐπὶ χέρσου ,
Φαιήκων ἐς γαῖαν , οἳ ἀγχίθεοι γεγάασιν ·
οἳ δή μιν πέρι κῆρι θεὸν ὣς τιμήσαντο 280
καί οἱ πολλὰ δόσαν , πέμπειν τέ μιν ἤθελον αὐτοὶ
οἴκαδ ᾽ ἀπήμαντον . Καί κεν πάλαι ἐνθάδ ᾽ Ὀδυσσεὺς
ἤην · ἀλλ ᾽ ἄρα οἱ τόγε κέρδιον εἴσατο θυμῷ ,
χρήματ ᾽ ἀγυρτάζειν πολλὴν ἐπὶ γαῖαν ἰόντι ·
ὣς περὶ κέρδεα πολλὰ καταθνητῶν ἀνθρώπων 285
οἶδ ᾽ Ὀδυσεύς , οὐδ ᾽ ἄν τις ἐρίσσειεν βροτὸς ἄλλος .

Ὥς μοι Θεσπρωτῶν βασιλεὺς μυθήσατο Φείδων ·
ὤμνυε δὲ πρὸς ἔμ ᾽ αὐτόν , ἀποσπένδων ἐνὶ οἴκῳ ,
νῆα κατειρύσθαι καὶ ἐπαρτέας ἔμμεν ἑταίρους ,
οἳ δή μιν πέμψουσι φίλην ἐς πατρίδα γαῖαν . 290
Ἀλλ ᾽ ἐμὲ πρὶν ἀπέπεμψε · τύχησε γὰρ ἐρχομένη νηῦς
ἀνδρῶν Θεσπρωτῶν ἐς Δουλίχιον πολύπυρον .
Καί μοι κτήματ ᾽ ἔδειξεν , ὅσα ξυναγείρατ ᾽ Ὀδυσσεύς ·
καί νύ κεν ἐς δεκάτην γενεὴν ἕτερόν γ᾽ ἔτι βόσκοι ,
τόσσα οἱ ἐν μεγάροις κειμήλια κεῖτο ἄνακτος . 295
Τὸν δ ᾽ ἐς Δωδώνην φάτο βήμεναι , ὄφρα θεοῖο
ἐκ δρυὸς ὑψικόμοιο Διὸς βουλὴν ἐπακούσῃ ,
ὅππως νοστήσειε φίλην ἐς πατρίδα γαῖαν ,
ἤδη δὴν ἀπεών , ἤ ἀμφαδὸν ἦε κρυφηδόν .

[300] Ὣς ὁ μὲν οὕτως ἐστὶ σόος , καὶ ἐλεύσεται ἤδη 300
ἄγχι μάλ ᾽ , οὐδ ᾽ ἔτι τῆλε φίλων καὶ πατρίδος αἴης
δηρὸν ἀπεσσεῖται · ἔμπης δέ τοι ὅρκια δώσω .
Ἴστω νῦν Ζεὺς πρῶτα , θεῶν ὕπατος καὶ ἄριστος ,
ἱστίη τ ᾽ Ὀδυσῆος ἀμύμονος , ἣν ἀφικάνω ·
ἦ μέν τοι τάδε πάντα τελείεται , ὡς ἀγορεύω . 305
Τοῦδ᾽ αὐτοῦ λυκάβαντος ἐλεύσεται ἐνθάδ ᾽ Ὀδυσσεύς ,
τοῦ μὲν φθίνοντος μηνός , τοῦ δ ᾽ ἱσταμένοιο .»

Pénélope ordonne d’accueillir Ulysse en hôte

Τὸν δ ᾽ αὖτε προσέειπε περίφρων Πηνελόπεια ·

[309] « Αἲ γὰρ τοῦτο , ξεῖνε , ἔπος τετελεσμένον εἴη ·
τῷ κε τάχα γνοίης φιλότητά τε πολλά τε δῶρα 310
ἐξ ἐμεῦ , ὡς ἄν τίς σε συναντόμενος μακαρίζοι .
Ἀλλά μοι ὧδ ᾽ ἀνὰ θυμὸν ὀΐεται , ὡς ἔσεταί περ ·
οὔτ ᾽ Ὀδυσεὺς ἔτι οἶκον ἐλεύσεται , οὔτε σὺ πομπῆς
τεύξῃ · ἐπεὶ οὐ τοῖοι σημάντορές εἰσ᾽ ἐνὶ οἴκῳ ,
οἷος Ὀδυσσεὺς ἔσκε μετ ᾽ ἀνδράσιν , εἴποτ ᾽ ἔην γε , 315
ξείνους αἰδοίους ἀποπεμπέμεν ἠδὲ δέχεσθαι .
Ἀλλά μιν , ἀμφίπολοι , ἀπονίψατε , κάτθετε δ ᾽ εὐνήν ,
δέμνια καὶ χλαίνας , καὶ ῥήγεα σιγαλόεντα ,
ὥς κ ᾽ ἐῢ θαλπιόων χρυσόθρονον Ἠό ’ ἵκηται .
Ἠῶθεν δὲ μάλ ᾽ ἦρι λοέσσαι τε χρῖσαί τε , 320
ὥς κ ᾽ ἔνδον παρὰ Τηλεμάχῳ δείπνοιο μέδηται
ἥμενος ἐν μεγάρῳ · τῷ δ ᾽ ἄλγιον ὅς κεν ἐκείνων
τοῦτον ἀνιάζῃ θυμοφθόρος · οὐδέ τι ἔργον
ἐνθάδ ᾽ ἔτι πρήξει , μάλα περ κεχολωμένος αἰνῶς .
Πῶς γὰρ ἐμεῦ σύ , ξεῖνε , δαήσεαι εἴ τι γυναικῶν 325
ἀλλάων περίειμι νόον καὶ ἐπίφρονα μῆτιν ,
εἴ κεν ἀϋσταλέος , κακὰ εἱμένος ἐν μεγάροισιν
δαινύῃ ; Ἄνθρωποι δὲ μινυνθάδιοι τελέθουσιν .
Ὃς μὲν ἀπηνὴς αὐτὸς ἔῃ καὶ ἀπηνέα εἰδῇ ,
τῷ δὲ καταρῶνται πάντες βροτοὶ ἄλγε ᾽ ὀπίσσω 330
ζωῷ , ἀτὰρ τεθνεῶτί γ ᾽ ἐφεψιόωνται ἅπαντες ·
ὃς δ ᾽ ἂν ἀμύμων αὐτὸς ἔῃ καὶ ἀμύμονα εἰδῇ ,
τοῦ μέν τε κλέος εὐρὺ διὰ ξεῖνοι φορέουσιν
πάντας ἐπ ᾽ ἀνθρώπους , πολλοί τέ μιν ἐσθλὸν ἔειπον .»

Ulysse n’accepte qu’un bain de pieds

... à condition qu’une vieille servante s’en occupe

Τὴν δ ᾽ ἀπαμειβόμενος προσέφη πολύμητις Ὀδυσσεύς · 335

« Ὦ γύναι αἰδοίη Λαερτιάδεω Ὀδυσῆος ,
ἦτοι ἐμοὶ χλαῖναι καὶ ῥήγεα σιγαλόεντα
ἤχθεθ ᾽ , ὅτε πρῶτον Κρήτης ὄρεα νιφόεντα
νοσφισάμην , ἐπὶ νηὸς ἰὼν δολιχηρέτμοιο ·
κείω δ ᾽ , ὡς τὸ πάρος περ ἀΰπνους νύκτας ἴαυον · 340
πολλὰς γὰρ δὴ νύκτας ἀεικελίῳ ἐνὶ κοίτῃ
ἄεσα καί τ ᾽ ἀνέμεινα ἐΰθρονον Ἠόα δῖαν .
Οὐδέ τί μοι ποδάνιπτρα ποδῶν ἐπιήρανα θυμῷ
γίγνεται · οὐδὲ γυνὴ ποδὸς ἅψεται ἡμετέροιο
τάων , αἵ τοι δῶμα κάτα δρήστειραι ἔασιν , 345
εἰ μή τις γρηῦς ἔστι παλαιή , κεδνὰ ἰδυῖα ,
ἥτις δὴ τέτληκε τόσα φρεσὶν , ὅσσα τ᾽ ἐγώ περ ·
τῇ δ ᾽ οὐκ ἂν φθονέοιμι ποδῶν ἅψασθαι ἐμεῖο .»

Euryclée vante et plaint son ancien nourrisson

Elle est frappée par la ressemblance entre Ulysse et Aithon

Τὸν δ ᾽ αὖτε προσέειπε περίφρων Πηνελόπεια ·

[350] « Ξεῖνε φίλ ᾽ · οὐ γάρ πώ τις ἀνὴρ πεπνυμένος ὧδε 350
ξείνων τηλεδαπῶν φιλίων ἐμὸν ἵκετο δῶμα ,
ὡς σὺ μάλ ᾽ εὐφραδέως πεπνυμένα πάντ ᾽ ἀγορεύεις ·
ἔστι δέ μοι γρηῢς πυκινὰ φρεσὶ μήδε ᾽ ἔχουσα
ἣ κεῖνον δύστηνον ἐῢ τρέφεν ἠδ ᾽ ἀτίταλλεν ,
δεξαμένη χείρεσσ ᾽ , ὅτε μιν πρῶτον τέκε μήτηρ , 355
ἥ σε πόδας νίψει , ὀλιγηπελέουσά περ ἔμπης .
Ἀλλ ᾽ ἄγε νῦν ἀνστᾶσα , περίφρων Εὐρύκλεεια ,
νίψον σοῖο ἄνακτος ὁμήλικα · καί που Ὀδυσσεὺς
ἤδη τοιόσδ ᾽ ἐστὶ πόδας τοιόσδε τε χεῖρας ·
αἶψα γὰρ ἐν κακότητι βροτοὶ καταγηράσκουσιν .» 360

Ὣς ἄρ ᾽ ἔφη , γρηῢς δὲ κατέσχετο χερσὶ πρόσωπα ,
δάκρυα δ ᾽ ἔκβαλε θερμά , ἔπος δ ᾽ ὀλοφυδνὸν ἔειπεν ·

[363] « Ὤ μοι ἐγὼ σέο , τέκνον , ἀμήχανος · ἦ σε περὶ Ζεὺς
ἀνθρώπων ἤχθηρε θεουδέα θυμὸν ἔχοντα .
Οὐ γάρ πώ τις τόσσα βροτῶν Διὶ τερπικεραύνῳ 365
πίονα μηρί ᾽ ἔκη ᾽ οὐδ ᾽ ἐξαίτους ἑκατόμβας ,
ὅσσα σὺ τῷ ἐδίδους , ἀρώμενος ἕως ἵκοιο
γῆράς τε λιπαρὸν θρέψαιό τε φαίδιμον υἱόν ·
νῦν δέ τοι οἴῳ πάμπαν ἀφείλετο νόστιμον ἦμαρ .
Οὕτω που καὶ κείνῳ ἐφεψιόωντο γυναῖκες 370
ξείνων τηλεδαπῶν , ὅτε τευ κλυτὰ δώμαθ ᾽ ἵκοιτο ,
ὡς σέθεν αἱ κύνες αἵδε καθεψιόωνται ἅπασαι ,
τάων νῦν λώβην τε καὶ αἴσχεα πόλλ ᾽ ἀλεείνων
οὐκ ἐάᾳς νίζειν · ἐμὲ δ ᾽ οὐκ ἀέκουσαν ἄνωγε
κούρη Ἰκαρίοιο , περίφρων Πηνελόπεια . 375
Τῷ σε πόδας νίψω ἅμα τ ᾽ αὐτῆς Πηνελοπείης
καὶ σέθεν εἵνεκ ᾽ , ἐπεί μοι ὀρώρεται ἔνδοθι θυμὸς
κήδεσιν . Ἀλλ ᾽ ἄγε νῦν ξυνίει ἔπος , ὅττι κεν εἴπω ·
πολλοὶ δὴ ξεῖνοι ταλαπείριοι ἐνθάδ ᾽ ἵκοντο ,
ἀλλ ᾽ οὔπω τινα φημὶ ἐοικότα ὧδε ἰδέσθαι 380
ὡς σὺ δέμας φωνήν τε πόδας τ᾽ Ὀδυσῆϊ ἔοικας .»

Τὴν δ᾽ ἀπαμειβόμενος προσέφη πολύμητις Ὀδυσσεύς ·

[383] « Ὦ γρηῦ , οὕτω φασὶν ὅσοι ἴδον ὀφθαλμοῖσιν
ἡμέας ἀμφοτέρους , μάλα εἰκέλω ἀλλήλοιϊν
ἔμμεναι , ὡς σύ περ αὐτὴ ἐπιφρονέουσ ᾽ ἀγορεύεις . » 385

Euryclée reconnaît Ulysse (1): la cicatrice

La chasse du Parnasse chez Autolycos

Ὣς ἄρ ᾽ ἔφη · γρηῢς δὲ λέβηθ᾽ ἕλε παμφανόωντα ,
τῷ πόδας ἐξαπένιζεν · ὕδωρ δ ᾽ ἐνεχεύατο πουλὺ
ψυχρόν , ἔπειτα δὲ θερμὸν ἐπήφυσεν . Αὐτὰρ Ὀδυσσεὺς
ἷζεν ἐπ ᾽ ἐσχαρόφιν , ποτὶ δὲ σκότον ἐτράπετ ᾽ αἶψα ·
αὐτίκα γὰρ κατὰ θυμὸν ὀΐσατο , μή ἑ λαβοῦσα 390
οὐλὴν ἀμφράσσαιτο καὶ ἀμφαδὰ ἔργα γένοιτο .
Νίζε δ ᾽ ἄρ ᾽ ἆσσον ἰοῦσα ἄναχθ ᾽ ἑόν · αὐτίκα δ ᾽ ἔγνω
οὐλήν , τήν ποτέ μιν σῦς ἤλασε λευκῷ ὀδόντι
Παρνησόνδ ᾽ ἐλθόντα μετ ᾽ Αὐτόλυκόν τε καὶ υἷας ,
μητρὸς ἑῆς πάτερ ᾽ ἐσθλόν , ὃς ἀνθρώπους ἐκέκαστο 395
κλεπτοσύνῃ θ ᾽ ὅρκῳ τε · θεὸς δέ οἱ αὐτὸς ἔδωκεν
Ἑρμείας · τῷ γὰρ κεχαρισμένα μηρία καῖεν
ἀρνῶν ἠδ ᾽ ἐρίφων · ὁ δέ οἱ πρόφρων ἅμ ᾽ ὀπήδει .
Αὐτόλυκος δ ᾽ ἐλθὼν Ἰθάκης ἐς πίονα δῆμον
παῖδα νέον γεγαῶτα κιχήσατο θυγατέρος ἧς · 400
τόν ῥά οἱ Εὐρύκλεια φίλοις ἐπὶ γούνασι θῆκεν ,
παυομένῳ δόρποιο , ἔπος τ ᾽ ἔφατ ᾽ ἔκ τ ᾽ ὀνόμαζεν ·

[403] « Αὐτόλυκ ᾽ , αὐτὸς νῦν ὄνομ ᾽ εὕρεο ὅττι κε θεῖο
παιδὸς παιδὶ φίλῳ · πολυάρητος δέ τοί ἐστιν .»

Τὴν δ ᾽ αὖτ ᾽ Αὐτόλυκος ἀπαμείβετο , φώνησέν τε · 405

« Γαμβρὸς ἐμὸς θυγάτηρ τε , τίθεσθ ᾽ ὄνομ ᾽ ὅττι κεν εἴπω ·
πολλοῖσιν γὰρ ἔγωγε ὀδυσσάμενος τόδ ᾽ ἱκάνω ,
ἀνδράσιν ἠδὲ γυναιξὶν ἀνὰ χθόνα πουλυβότειραν ·
τῷ δ ᾽ Ὀδυσεὺς ὄνομ ᾽ ἔστω ἐπώνυμον . Αὐτὰρ ἔγωγε ,
ὁππότ ᾽ ἂν ἡβήσας μητρώϊον ἐς μέγα δῶμα 410
ἔλθῃ Παρνησόνδ ᾽ , ὅθι πού μοι κτήματ ᾽ ἔασιν ·
τῶν οἱ ἐγὼ δώσω , καί μιν χαίροντ ᾽ ἀποπέμψω .»

[413] Τῶν ἕνεκ ᾽ ἦλθ ᾽ Ὀδυσεύς , ἵνα οἱ πόροι ἀγλαὰ δῶρα .
Τὸν μὲν ἄρ ᾽ Αὐτόλυκός τε καὶ υἱέες Αὐτολύκοιο
χερσίν τ ᾽ ἠσπάζοντο ἔπεσσί τε μειλιχίοισι · 415
μήτηρ δ ᾽ Ἀμφιθέη μητρὸς περιφῦσ ᾽ Ὀδυσῆϊ
κύσσ ᾽ ἄρα μιν κεφαλήν τε καὶ ἄμφω φάεα καλά .
Αὐτόλυκος δ ᾽ υἱοῖσιν ἐκέκλετο κυδαλίμοισι
δεῖπνον ἐφοπλίσσαι · τοὶ δ ᾽ ὀτρύνοντος ἄκουσαν ,
αὐτίκα δ ᾽ εἰσάγαγον βοῦν ἄρσενα πενταέτηρον · 420
τὸν δέρον ἀμφί θ ᾽ ἕπον , καί μιν διέχευαν ἅπαντα ,
μίστυλλόν τ ᾽ ἄρ ᾽ ἐπισταμένως πεῖράν τ ᾽ ὀβελοῖσιν ,
ὤπτησάν τε περιφραδέως , δάσσαντό τε μοίρας .
Ὣς τότε μὲν πρόπαν ἦμαρ ἐς ἠέλιον καταδύντα
δαίνυντ ᾽ , οὐδέ τι θυμὸς ἐδεύετο δαιτὸς ἐΐσης . 425
Ἦμος δ ᾽ ἠέλιος κατέδυ καὶ ἐπὶ κνέφας ἦλθεν ,
δὴ τότε κοιμήσαντο καὶ ὕπνου δῶρον ἕλοντο .
Ἦμος δ ᾽ ἠριγένεια φάνη ῥοδοδάκτυλος Ἠώς ,
βάν ῥ ᾽ ἴμεν ἐς θήρην , ἠμὲν κύνες ἠδὲ καὶ αὐτοὶ
υἱέες Αὐτολύκου · μετὰ τοῖσι δὲ δῖος Ὀδυσσεὺς 430
ἤϊεν · αἰπὺ δ ᾽ ὄρος προσέβαν καταειμένον ὕλῃ
Παρνησοῦ , τάχα δ ᾽ ἵκανον πτύχας ἠνεμοέσσας .
Ἠέλιος μὲν ἔπειτα νέον προσέβαλλεν ἀρούρας ,
ἐξ ἀκαλαρρεΐταο βαθυρρόου Ὠκεανοῖο .
Οἱ δ ᾽ ἐς βῆσσαν ἵκανον ἐπακτῆρες · πρὸ δ ᾽ ἄρ ᾽ αὐτῶν 435
ἴχνι ᾽ ἐρευνῶντες κύνες ἤϊσαν , αὐτὰρ ὄπισθεν
υἱέες Αὐτολύκου · μετὰ τοῖσι δὲ δῖος Ὀδυσσεὺς
ἤϊεν ἄγχι κυνῶν , κραδάων δολιχόσκιον ἔγχος .
Ἔνθα δ ᾽ ἄρ ᾽ ἐν λόχμῃ πυκινῇ κατέκειτο μέγας σῦς ·
τὴν μὲν ἄρ ᾽ οὔτ ᾽ ἀνέμων διάει μένος ὑγρὸν ἀέντων , 440
οὔτε μιν Ἠέλιος φαέθων ἀκτῖσιν ἔβαλλεν ,
οὔτ ᾽ ὄμβρος περάασκε διαμπερές · ὣς ἄρα πυκνὴ
ἦεν · ἀτὰρ φύλλων ἐνέην χύσις ἤλιθα πολλή .
Τὸν δ ᾽ ἀνδρῶν τε κυνῶν τε περὶ κτύπος ἦλθε ποδοῖϊν ,
ὡς ἐπάγοντες ἐπῇσαν · ὁ δ᾽ ἀντίος ἐκ ξυλόχοιο , 445
φρίξας εὖ λοφιήν , πῦρ δ᾽ ὀφθαλμοῖσι δεδορκώς ,
στῆ ῥ ᾽ αὐτῶν σχεδόθεν · ὁ δ ᾽ ἄρα πρώτιστος Ὀδυσσεὺς
ἔσσυτ ᾽ ἀνασχόμενος δολιχὸν δόρυ χειρὶ παχείῃ ,
οὐτάμεναι μεμαώς · ὁ δέ μιν φθάμενος ἔλασεν σῦς
γουνὸς ὕπερ , πολλὸν δὲ διήφυσε σαρκὸς ὀδόντι 450
λικριφὶς ἀΐξας , οὐδ ᾽ ὀστέον ἵκετο φωτός .
Τὸν δ ᾽ Ὀδυσεὺς οὔτησε τυχὼν κατὰ δεξιὸν ὦμον ,
ἀντικρὺ δὲ διῆλθε φαεινοῦ δουρὸς ἀκωκή ·
κὰδ δ ᾽ ἔπεσ ᾽ ἐν κονίῃσι μακών , ἀπὸ δ᾽ ἔπτατο θυμός .
Τὸν μὲν ἄρ ᾽ Αὐτολύκου παῖδες φίλοι ἀμφεπένοντο , 455
ὠτειλὴν δ ᾽ Ὀδυσῆος ἀμύμονος ἀντιθέοιο
δῆσαν ἐπισταμένως , ἐπαοιδῇ δ ᾽ αἷμα κελαινὸν
ἔσχεθον , αἶψα δ ᾽ ἵκοντο φίλου πρὸς δώματα πατρός .
Τὸν μὲν ἄρ᾽ Αὐτόλυκός τε καὶ υἱέες Αὐτολύκοιο ,
εὖ ἰησάμενοι ἠδ ᾽ ἀγλαὰ δῶρα πορόντες , 460
καρπαλίμως χαίροντα φίλην ἐς πατρίδ ᾽ ἔπεμπον
εἰς Ἰθάκην . Τῷ μέν ῥα πατὴρ καὶ πότνια μήτηρ
χαῖρον νοστήσαντι , καὶ ἐξερέεινον ἕκαστα ,
οὐλὴν ὅττι πάθοι · ὁ δ᾽ ἄρα σφίσιν εὖ κατέλεξεν ,
ὥς μιν θηρεύοντ ᾽ ἔλασεν σῦς λευκῷ ὀδόντι , 465
Παρνησόνδ ᾽ ἐλθόντα σὺν υἱάσιν Αὐτολύκοιο .

Euryclée reconnaît Ulysse (2)

La reconnaissance, et le silence imposé

Τὴν γρηΰς , χείρεσσι καταπρηνέσσι λαβοῦσα ,
γνῶ ῥ ᾽ ἐπιμασσαμένη , πόδα δὲ προέηκε φέρεσθαι ·
ἐν δὲ λέβητι πέσε κνήμη , κανάχησε δὲ χαλκός ,
ἂψ δ ᾽ ἑτέρωσε κλίθη · τὸ δ᾽ ἐπὶ χθονὸς ἐξέχυθ ᾽ ὕδωρ . 470
Τὴν δ ᾽ ἅμα χάρμα καὶ ἄλγος ἕλεν φρένα · τὼ δέ οἱ ὄσσε
δακρυόφιν πλῆσθεν , θαλερὴ δέ οἱ ἔσχετο φωνή .
Ἁψαμένη δὲ γενείου Ὀδυσσῆα προσέειπεν ·

« Ἦ μάλ᾽ Ὀδυσσεύς ἐσσι , φίλον τέκος · οὐδέ σ ᾽ ἔγωγε
πρὶν ἔγνων , πρὶν πάντα ἄνακτ ᾽ ἐμὸν ἀμφαφάασθαι .» 475

Ἦ , καὶ Πηνελόπειαν ἐσέδρακεν ὀφθαλμοῖσι ,
πεφραδέειν ἐθέλουσα φίλον πόσιν ἔνδον ἐόντα .
Ἡ δ ᾽ οὔτ ᾽ ἀθρῆσαι δύνατ ᾽ ἀντίη οὔτε νοῆσαι ·
τῇ γὰρ Ἀθηναίη νόον ἔτραπεν · αὐτὰρ Ὀδυσσεὺς
χεῖρ ᾽ ἐπιμασσάμενος φάρυγος λάβε δεξιτερῆφιν , 480
τῇ δ ᾽ ἑτέρῃ ἕθεν ἆσσον ἐρύσσατο φώνησέν τε ·

[482] « Μαῖα , τίη μ ᾽ ἐθέλεις ὀλέσαι ; σὺ δέ μ ᾽ ἔτρεφες αὐτὴ
τῷ σῷ ἐπὶ μαζῷ · νῦν δ ᾽ ἄλγεα πολλὰ μογήσας
ἤλυθον εἰκοστῷ ἔτεϊ ἐς πατρίδα γαῖαν .
Ἀλλ ᾽ ἐπεὶ ἐφράσθης καί τοι θεὸς ἔμβαλε θυμῷ , 485
σίγα , μή τίς τ᾽ ἄλλος ἐνὶ μεγάροισι πύθηται .
Ὧδε γὰρ ἐξερέω , τὸ δὲ καὶ τετελεσμένον ἔσται ·
εἴ χ ᾽ ὑπ ᾽ ἐμοί γε θεὸς δαμάσῃ μνηστῆρας ἀγαυούς ,
οὐδὲ τροφοῦ οὔσης σεῦ ἀφέξομαι , ὁππότ ᾽ ἂν ἄλλας
δμῳὰς ἐν μεγάροισιν ἐμοῖς κτείνωμι γυναῖκας .» 490

[491] Τὸν δ ᾽ αὖτε προσέειπε περίφρων Εὐρύκλεια ·

« Τέκνον ἐμόν , ποῖόν σε ἔπος φύγεν ἕρκος ὀδόντων .
Οἶσθα μὲν οἷον ἐμὸν μένος ἔμπεδον οὐδ ᾽ ἐπιεικτόν ·
ἕξω δ ᾽ , ὡς ὅτε τις στερεὴ λίθος ἠὲ σίδηρος .
Ἄλλο δέ τοι ἐρέω , σὺ δ᾽ ἐνὶ φρεσὶ βάλλεο σῇσιν · 495
εἴ χ ᾽ ὑπό σοι γε θεὸς δαμάσῃ μνηστῆρας ἀγαυούς ,
δὴ τότε τοι καταλέξω ἐνὶ μεγάροισι γυναῖκας ,
αἵ τέ σ ᾽ ἀτιμάζουσι , καὶ αἳ νηλείτιδές εἰσι.»

Τὴν δ᾽ ἀπαμειβόμενος προσέφη πολύμητις Ὀδυσσεύς ·

« Μαῖα , τίη δὲ σὺ τὰς μυθήσεαι ; οὐδέ τί σε χρή . 500
Εὖ νυ καὶ αὐτὸς ἐγὼ φράσομαι καὶ εἴσομ ᾽ ἑκάστην ·
ἀλλ᾽ ἔχε σιγῇ μῦθον , ἐπίτρεψον δὲ θεοῖσιν.»

Ὣς ἄρ᾽ ἔφη , γρηῢς δὲ διὲκ μεγάροιο βεβήκει
οἰσομένη ποδάνιπτρα · τὰ γὰρ πρότερ ᾽ ἔκχυτο πάντα .
Αὐτὰρ ἐπεὶ νίψεν τε καὶ ἤλειψεν λίπ ᾽ ἐλαίῳ , 505
αὖτις ἄρ ᾽ ἀσσοτέρω πυρὸς ἕλκετο δίφρον Ὀδυσσεὺς
θερσόμενος , οὐλὴν δὲ κατὰ ῥακέεσσι κάλυψε .

Les douloureuses insomnies de Pénélope

Que faire ?

Τοῖσι δὲ μύθων ἦρχε περίφρων Πηνελόπεια ·

[509] « Ξεῖνε , τὸ μέν σ᾽ ἔτι τυτθὸν ἐγὼν εἰρήσομαι αὐτή ·
καὶ γὰρ δὴ κοίτοιο τάχ ᾽ ἔσσεται ἡδέος ὥρη , 510
ὅντινά γ ᾽ ὕπνος ἕλοι γλυκερός , καὶ κηδόμενόν περ .
Αὐτὰρ ἐμοὶ καὶ πένθος ἀμέτρητον πόρε δαίμων ·
ἤματα μὲν γὰρ τέρπομ ᾽ ὀδυρομένη , γοόωσα ,
ἔς τ ᾽ ἐμὰ ἔργ ᾽ ὁρόωσα καὶ ἀμφιπόλων ἐνὶ οἴκῳ ·
αὐτὰρ ἐπὴν νὺξ ἔλθῃ , ἕλῃσί τε κοῖτος ἅπαντας , 515
κεῖμαι ἐνὶ λέκτρῳ , πυκιναὶ δέ μοι ἀμφ ᾽ ἀδινὸν κῆρ
ὀξεῖαι μελεδῶνες ὀδυρομένην ἐρέθουσιν .
Ὡς δ ᾽ ὅτε Πανδαρέου κούρη , χλωρηῒς ἀηδών ,
καλὸν ἀείδῃσιν ἔαρος νέον ἱσταμένοιο ,
δενδρέων ἐν πετάλοισι καθεζομένη πυκινοῖσιν , 520
ἥ τε θαμὰ τρωπῶσα χέει πολυηχέα φωνήν ,
παῖδ ᾽ ὀλοφυρομένη Ἴτυλον φίλον , ὅν ποτε χαλκῷ
κτεῖνε δι᾽ ἀφραδίας , κοῦρον Ζήθοιο ἄνακτος ·
ὣς καὶ ἐμοὶ δίχα θυμὸς ὀρώρεται ἔνθα καὶ ἔνθα ,
ἠὲ μένω παρὰ παιδὶ καὶ ἔμπεδα πάντα φυλάσσω , 525
κτῆσιν ἐμήν , δμῶάς τε καὶ ὑψερεφὲς μέγα δῶμα ,
εὐνήν τ ᾽ αἰδομένη πόσιος δήμοιό τε φῆμιν ·
ἦ ἤδη ἅμ ᾽ ἕπωμαι Ἀχαιῶν ὅστις ἄριστος
μνᾶται ἐνὶ μεγάροισι , πορὼν ἀπερείσια ἕδνα .
Παῖς δ᾽ ἐμὸς ἕως μὲν ἔην ἔτι νήπιος ἠδὲ χαλίφρων , 530
γήμασθ ᾽ οὔ μ ᾽ εἴα πόσιος κατὰ δῶμα λιποῦσαν ·
νῦν δ᾽ ὅτε δὴ μέγας ἐστὶ καὶ ἥβης μέτρον ἱκάνει ,
καὶ δή μ ᾽ ἀρᾶται πάλιν ἐλθέμεν ἐκ μεγάροιο ,
κτήσιος ἀσχαλόων , τήν οἱ κατέδουσιν Ἀχαιοί .

Le rêve prémonitoire de Pénélope
Ἀλλ ᾽ ἄγε μοι τὸν ὄνειρον ὑπόκριναι καὶ ἄκουσον . 535
Χῆνές μοι κατὰ οἶκον ἐείκοσι πυρὸν ἔδουσιν
ἐξ ὕδατος , καί τέ σφιν ἰαίνομαι εἰσορόωσα ·
ἐλθὼν δ ᾽ ἐξ ὄρεος μέγας αἰετὸς ἀγκυλοχείλης
πᾶσι κατ ᾽ αὐχένας ἦξε καὶ ἔκτανεν · οἱ δὲ κέχυντο
ἀθρόοι ἐν μεγάροισ ‘ · ὁ δ ᾽ ἐς αἰθέρα δῖαν ἀέρθη . 540
Αὐτὰρ ἐγὼ κλαῖον καὶ ἐκώκυον ἔν περ ὀνείρῳ ,
ἀμφὶ δ ᾽ ἔμ᾽ ἠγερέθοντο ἐϋπλοκαμῖδες Ἀχαιαί ,
οἴκτρ ᾽ ὀλοφυρομένην , ὅ μοι αἰετὸς ἔκτανε χῆνας .
Ἄψ δ ᾽ ἐλθὼν κατ ᾽ ἄρ ᾽ ἕζετ ᾽ ἐπὶ προέχοντι μελάθρῳ ·
φωνῇ δὲ βροτέῃ κατερήτυε , φώνησέν τε · 545

« Θάρσει , Ἰκαρίου κούρη τηλεκλειτοῖο ·
οὐκ ὄναρ , ἀλλ ᾽ ὕπαρ ἐσθλόν , ὅ τοι τετελεσμένον ἔσται .
Χῆνες μὲν μνηστῆρες · ἐγὼ δέ τοι αἰετὸς ὄρνις
ἦα πάρος , νῦν αὖτε τεὸς πόσις εἰλήλουθα ,
ὃς πᾶσι μνηστῆρσιν ἀεικέα πότμον ἐφήσω .» 550

Ὣς ἔφατ ᾽, αὐτὰρ ἐμὲ μελιηδὴς ὕπνος ἀνῆκε ·
παπτήνασα δὲ χῆνας ἐνὶ μεγάροισι νόησα
πυρὸν ἐρεπτομένους παρὰ πύελον , ἧχι πάρος περ .»

Τὴν δ᾽ ἀπαμειβόμενος προσέφη πολύμητις Ὀδυσσεύς ·

« Ὦ γύναι, οὔπως ἔστιν ὑποκρίνασθαι ὄνειρον 555
ἄλλῃ ἀποκλίναντ ᾽ , ἐπειή ῥά τοι αὐτὸς Ὀδυσσεὺς
πέφραδ ᾽ ὅπως τελέει · μνηστῆρσι δὲ φαίνετ ᾽ ὄλεθρος
πᾶσι μάλ ᾽ · οὐδέ κέ τις θάνατον καὶ κῆρας ἀλύξει .»

Τὸν δ ᾽ αὖτε προσέειπε περίφρων Πηνελόπεια ·

« Ξεῖν ᾽ , ἦτοι μὲν ὄνειροι ἀμήχανοι ἀκριτόμυθοι 560
γίγνοντ ᾽ , οὐδέ τι πάντα τελείεται ἀνθρώποισι .
Δοιαὶ γάρ τε πύλαι ἀμενηνῶν εἰσὶν ὀνείρων ·
αἱ μὲν γὰρ κεράεσσι τετεύχαται , αἱ δ᾽ ἐλέφαντι ·
τῶν οἳ μέν κ ᾽ ἔλθωσι διὰ πριστοῦ ἐλέφαντος ,
οἵ ῥ᾽ ἐλεφαίρονται , ἔπε᾽ ἀκράαντα φέροντες · 565
οἱ δὲ διὰ ξεστῶν κεράων ἔλθωσι θύραζε ,
οἵ ῥ ᾽ ἔτυμα κραίνουσι , βροτῶν ὅτε κέν τις ἴδηται .
Ἀλλ ᾽ ἐμοὶ οὐκ ἐντεῦθεν ὀΐομαι οἰνὸν ὄνειρον
ἐλθέμεν · ἦ κ ᾽ ἀσπαστὸν ἐμοὶ καὶ παιδὶ γένοιτο .